Summer photos

Tal nutag trip to Bulgan 2007

Uran togoo

Аян замд Trip to Bulgan 2007

Хөвч Teshig sum

Сэлэнгэ

Аян замд trip to Bulgan 2007

Булган нутаг trip to Bulgan 2007

Ан ав буюу хийморь

Чоно их тэнгэрлэг амьтан гэж яригддаг. Ижил хийморьтой хүнд харагдаж, илүү хийморьтой хүнд алагддаг гэдэг.Энэ бол нэлээд эрт дээр үеээс амнаас ам дамжин яригдсаар ирсэн яриа болов уу. Нум саадгаа агсан, хурдан хүлгээ хөлөглөн унаад уул модоор хэсэн хөвчийн эзнийг хайж олон амь өрссөн тулаан хийн ялан гарах нь монгол эрийн хийморийг харуулж буй хэрэг гэсэн үг байх л даа.
Гэвч цаг үе өөрчлөгджээ. Саадаг,нумны оронд дурантай буу, дэлтэй хүлгийн оронд Япон

жийп "гараад ирж".Аль ч цаг үед тогтмол байдаг ганц л зүйл бол хувьсал өөрчлөлт болохоор шинжлэх ухааны ололт, техникийн дэвшилд тулгуурлан хүний эргэн тойрон дахь багаж хэрэгслүүд балар эртнийхтэй харьцуулшгүй "мундаг" болжээ. Харин "монгол эрийн хийморь"-ийн тухай ойлголт л өөрчлөгдөлгүйгээр үлдсэн мэт.

Яс махнаас бүтсэн амтьтныг эцэх цуцахыг мэдэхгүй төмөр хүлгийн цонхноос татдаг буугаар хэд хэд буудаж байж сая нэг онох нь хэр их авьяас шаардсан ажил юм бол доо.Өөрөө хийж үзээгүй ч (хийх ч үгүй) ТВ-ээр харахнээ хүн болгоны хийж чадахааргүй хэцүү ажил мэт санагддаггүй юм. Тэгтэл өөрийн хийморьтой мундагаа гайхан хангайн сайхан амьтныг хэдэн арваар нь буудан алах нь хэр зөв юм бол доо.
"Mонгол эрийн хийморь"-ийн тухай ойлголт өөрчлөгдөх ёстой мэт санагдана.

Хувьсал

Gaidai(Хэлний бэлтгэл)-д байхад ямар нэгэн тэмдэглэлт өдөр ,эсвэл хичээлээс жаахан залхсан үедээ манай хэд жаахан alcohol, snack -тай тойрч сууж байгаад заримдаа (ер нь бол ихэнхдээ)нар мандтал ярьж суудаг байв. Сэдэв бол ер нь янз янз, гэхдээ ихэнхдээ хүнд талдаа. Өнгөрсөн зун л байсан юм байна, яаж байгаад ч билээ нэг ийм сэдвээр яриа өрнөсөн юм. Aгуйгаас гарах уу ,үлдэх үү ? гэж.

Хэрэв хичээж хичээж амьдардаг агуйгаасаа гарсан чинь агуйн гадна амьдрал байхгүй, доторх амьдрал нь утгагүй гэдгийг ойлгох бол яах вэ? Aгуйгаас гарах уу ,үлдэх үү ?

Яагаад утга учиргүй вэ гэдгийг ойлголгүйгээр агуйдаа үлдэн, мэдэж буй зүйлээ л утга учир болгон амьдарсан нь дээр үү? Эсвэл өөрөө өөрийгөө хуурч буйгаа аль болох эрт ойлгохын төлөө үнэнийг эрэлхийлэх нь дээр юм болов уу?

Хариулт тухайн цаг үе, орчин нөхцөл, хувь хүнээс хамаараад өөр өөр байх биз. Бүх зүйл хувьсан өөрчлөгддөг болохоор өөр цаг хугацаа , орчин нөхцөлд тэр хариулт ч дахиад л өөр байх байлгүй.Бүх зүйл хувьсан өөрчлөгдөх ертөнцөд тогтмол байх нэг л зүйл нь хувсал өөрөө юм даа...

Time machine - Discovery part 1

И.А.Бунин-Нобелийн шагналт анхы орос зохиолч

Өмнөх бичлэгтээ Бернар өгүүллэгийг тавьж байсан бол энэ удаад зохиогч нь болох Оросын их зохиолч Иван Бунины талаар бичье гэж бодлоо.


Бунины бүтээл туурвилын гол сэдэв нь байгаль,эх орон, хүний харьцаа юм. " Би их оросч хүн .Энэ нь цаг хугацааны явцад хувирахгүй" гэж тэрээр ярьдаг байсан гэдэг.Түүний зохиол хоосон чамирхал,чимэглэл, зүйрлэл байхгүй,энгийн хэрнээ яруу, оновчтой хэллэгээр бичигдсэн гэдгээрээ алдартай.Утга зохиолын хэллэгийг яруу байдлыг нь алдагдуулалгүйгээр ингэж хялбарчлах нь гойд авьяас дээр хэлзүйг төгс эзэмшсэн хүний л хийж чадах зүйл биз.Оросын найрагчдаас оновчтой дүрслэх чадвараараа Бунинтай өрсөлдөх найрагч байхгүй гэж ч яригддаг.Бунин анхПушкин ,Лермонтовийн зохиолуудаас уншиж уран зохиолын гайхамшгийг мэдэрсэн бөгөөд, Толстой түүний шүтээн нь байсан гэдэг.



Эгэл биш энэ хүний амьдралын түүх ч энгийн биш.Язгууртан гаралтай ч ядуу гэр бүлд төрсөн Бунинд эд материалын гачигдал, хувийн амьдрал,хайр дурлалд дахь бүтэлгүйтэл,эх орноосоо дүрвэн гаралт гээд саад тотгор дүүрэн байлаа. Магадгүй бэрхшээл нь их зохиолчийн бие хүнийг бүтээж өгсөн байж ч байж болох.



Бунин харахад хөндий, нээлттэй биш мөртлөө багаасаа онцгой мэдрэмжтэй хүүхэд байжээ.Түүнийх шит зүрх сэтгэл өөр хэнд ч байхгүй,тэр онцгой байсан гэж эх Людмила нь ярьдаг байв.Гимназид ( Хаант засагт оросын үейин сургууль) тийм сайн сурч байгаагүй ч хэрвээ өөрт нь сонирхолтой санагдвал бүтэн нүүр шүлгийг нэг уншаад тогтоочихдог байсан гэдэг.

Тэрээр аль нэгэн уран зохиолын урсгал,бүлгэм гэж баригдалгүй тууш өөрийнхөөрөө л явдаг "зөрүүд " хүн байв .

1917 оны Октябрийн хувьсгалыг хүлээж авах боломжгүй гэж үзэн эх орноосоо дүрэвжээ. Харь оронд хэл, соёл, дассан орчин, уншигчид бүгд холдох учир зохиолч хүнд хамгийн хэцүү ч ,энэ л үедээ Бунин сор болсон бүтээлүүдээ туурвижээ. Эх орноо санах сэтгэл юунаас ч илүү байсан ч тэр хувьсгалт засгийн газрын араатан авирыг хэзээ ч эвлэрээгүй бөгөөд, хэзээ ч эргэж хариагүй юм.



1933 онд Уран зохилын Нобелийн шагнал аван дэлхийн хэмжээний их зохиолч гэдгээ баталсан бөгөөд энэ шагналыг авсан анхы Орос зохиолч болсон юм. Ямар нэгэн улс төрийн нийтлэл бичсэнийх нь төлөө биш уран зохиолд оруулсан хувь нэмрийг нь үнэлэн өгсөн шагнал байв.Энэ үйл явдал Бунины хувьд ч биш , бүх цагаачлагч орос хүний хувьд онцгой үйл явдал байлаа.Зарим нь Бунины шүлэгнээс нэг мөрийг ч уншиж үзээгүй хэрнээ үнэн сэтгэлээсээ хөөрөн сүүлийн зоосоороо ууж байсан гэдэг. Харин зөвлөлтийн албан ёсны хэвлэлүүдээр империализмын далд явуулга хэмээн уг үйл явдлын талаар нийтэлж байв.



Бунин өөрийн дурсамждаа:
"Би арай орой төржээ. Эрт төрсөн бол миний дурсамж ийм байхгүйсэн.1905 он,дараа нь 1р дайн,17 он ба түүний үргэлжлэл, Ленин,Сталин,Гитлер.. Ийм зүйлийг туулахгүйсэн... "гэж бичсэн байдаг.Нобелийн шагналын мөнгөө тэр цагаачдад тарааж өгөн, буяны ажилд зарцуулж дуусгасан бөгөөд 1953 онд маш ядуу амьдрал дунд таалал төгсчээ.

Бернар өгүүллэгийг Бунин таалал төгсөхөөсөө өмнөхөн бичсэн бөгөөд түүний сэтгэлээ шингээж бичсэн бүтээлүүдийн нэг юм. Уншаад үзэхэд төрөх сэтгэгдэл сонин болов уу.


source: http://www.bunin.niv.ru/

Бернар (орчуулга)

Хорвоод байх өдрүүд маань цөөхөн үлджээ.
Хэзээ ч билээ, тэнгисийн ойролцоох Альпид, Антибийн(1) зэргэлдээх нутагт байхдаа Бернарын талаар бичсэн маань санагдаж байна.
- Бернарыг атга элс аван миний цонх руу цацах үед би бөх гэгч нь унтаж байлаа...
Мопассаны(2) "Усан дээр" ингэж эхэлж,"Бель Ами" 1888 оны 4 сарын 6 нд Антибийн боомтоос хөдлөхийн өмнө Бернар түүнийг ингэж сэрээсэн юм.
-Би цонхоо нээхэд шөнийн дур булаам сэрүү нүүр, цээж, сэтгэл рүү нэвтэрнэ. Цэнхэртэж эхэлж буй тунгалаг тэнгэр цоглог оддын гялбаагаар мэлтэлзэнэ...

-Цаг агаар сайхан байна, ноёнтоон.
- Харин салхи?
-Эргээс,ноёнтоон.

Хагас цагийн дараа л гэхэд тэд аль хэдийн тэнгист байв.Тэнгэрийн хаяа цайрч, Сахиусан тэнгэрийн тохойн цаадах алсад Ниццийн(3) гэрэл ,улам цаана Вильфраншийн(4) эргэлдэгч гэрэлт цамхаг харагдана.Бараа нь хараахан үзэгдэх болоогүй уулсын зүгээс үе үе хуурай хүйтэн агаар энэ хүртэл сэнгэнэн , цасаар хучигдсан нь холоос мэдрэгдэнэ ...
-Биднийг боомтоос хөдлөх тэр даруйд даруулт хөлөг амилан хөгжиж, хурдаа нэмэн хөнгөн жижиг долгион дээгүүр бүжиж гарлаа...Өдөр болж, одод бөхөв...Ниццийн дээгүүрх алсын тэнгэрт Дээд Альпийн цасан оргилууд ямар нэгэн өвөрмөц ягаан дөлөөр туяаран асна...
-Нар мандахыг харан баясах гэж жолоогоо Бернарт шилжүүллээ.
Хүч орох сэвэлзүүр салхи биднийг чичирхийлэх долгион дээгүүр хөөж байлаа.Xаа нэгтээ алсаас Angelus хэмээн дуугарах хонхны дууг би сонслоо...Хүмүүс нойрсож,харин дэлхий сэрж байдаг өглөөний энэ сэргэг,цэнгэг цагт би хэчнээн дуртай гээч! Орчлонгийн мэндэлж буй биет амьдрал -далд нууц нь бидний үүрдийн их шаналгаа болж байдаг тэр л амьдралын хэсэг бүрдэл бүгдийг сорон амьсгална, залгина, харна...
-Бернар туранхай,шалмаг, эмх цэгцтэй,цэвэр цэмцгэр байдлыг онцгой баримталдаг, хянуур бөгөөд сэрэмжтэй .Тэр цэвэр ариун сэтгэлтэй шударга хүн бөгөөд гойд сайн далайчин...
Бернарын тухай Мопассан ийн өгүүлжээ.Харин Бернар өөрийнхөө тухай ингэж хэлжээ:
-Би сайн далайчин байсан гэж бодож байна. Je crois bien que j`étais un bon marin.
Тэр үхэхдээ ингэж хэлжээ.1888 оны 4 сарын 6нд "Бель Ами"г хөлөглөн гарсан нөгөө л Антибдаа үхэхийнхээ өмнө хэлсэн түүний сүүлчийн үгс энэ байсан юм.
Бернарыг таалал төгсөхийн өмнөхөн нь харсан нэг хүн :
-Парис руу Бланш эмч рүү явах гайт тэр мөч хүртлээ Бернар олон жилийн турш аугаа их зохиолчтой салалгүйгээр тэнгис дэх хэсүүч амдралыг нь хуваалцсан даа гэж ярьсан юм.
-Бернар өөрийн Антибдаа таалал төгссөн юм. Гэхдээ би саяхан л түүнийг "Бель Ами " байнга зогсож байдаг байсан Антибийн жижиг боомтын нарлаг зогсоол дээр харсан сан.
Бернар өндөр нуруутай, хуурайшсан золбоолог царай нь далайн давсанд хатууран ширүүссэн байх бөгөөд барагтай бол яриа өрнүүлэхгүй.Гэхдээ Мопассаны тухай дурдах төдийд л даруй түүний цэнхэр нүд сэргэх бөгөөд түүний тухай хэрхэн ярьдаг байсан гээч! заавал сонсох хэрэгтэй байлаа.
-Одоо тэр үүрд чимээгүй болжээ. Түүний сүүлчийн үг бол:"Би сайн далайчин байсан гэж бодож байна"
Тэр энэ үгээ яг яаж хэлснийг нь би амьдаар төсөөлж байна. Тэр энэ үгээ итгэлтэйгээр , бахархалтайгаар хэлээд хөгширч хатсан хар гараараа загалмайлан залбирсан:
- Je crois bien que j`étais un bon marin.
Энэ үгээрээ тэр юу илэрхийлэхийг хүсээ вэ?Сайн далайчин байж хорвоо дээр амьдарснаараа анддаа тус хүргэсэн гэдгээ мэдэрсэн баяр хөөрийг үү? Үгүй ээ: бурхан хүн болгонд амьдралтай нь цуг ямар нэгэн авьяас билгийг заяан түүнийгээ газар булахгүй байх ариун үүргийг бид бүрт даалгадаг гэдэг зүйлийг л. Яах гэж, юуны учир?Бид үүнийг мэдэхгүй. Гэхдээ бидний хувьд ойлгогдошгүй энэ ертөнцөд бүгдээрээ заавал ямар нэгэн утга учиртай оршиж, энэ ертөнцөд бүх зүйлийг "сайхан" байлгахад чиглэсэн ямар нэгэн дээд тэнгэрээс заяасан зорилготой байх ёстой бөгөөд бурхны энэ зорилгыг хичээнгүйлэн биелүүлэх нь ямагт бидний түүний өмнөх гавьяат үйл байх болно, тийм ч учир баяр баясгалан ч, бахархал ч байх болно гэдгийг л мэдэх хэрэгтэй. Харин Бернар үүнийг мэддэг байсан, мэдэрдэг байсан. Тэр бүх амьдралынхаа турш бурхны түүнд ноогдуулсан даруухан үүргийг хичээнгүйлэн, нэр төртэй, үнэнчээр биелүүлж , айсандаа биш ухамсарласандаа түүнд зүтгэдэг байв. Иймд тэр сүүлчийн мөчүүддээ хэлсэн тэр зүйлээ хэрхэн хэлэхгүй байх юм ? "Эзэн, Та Өөрийн үгийн дагуу боол намайгаа амар тайван явуултугай,танд болон хүмүүст би ингэж хэлж зүрхэлнэ: Би сайн далайчин байсан гэж бодож байна"
-Хаа нэгтээ задгай тэнгист салхи салхилж буйг илтгэдэг гэнэт тулгарах урсгал ч , өрнө зүгт мистраль(5) салхилж буйг илэрхийлэх Эстерелийн(6) дээгүүрх үүлс ч ,ер нь тэнгист юм болгон Бернарыг зүгээр байлгадагггүй байв гэж Мопассан бичжээ. ..Тэрээр цэвэр байдлыг онгоцон дээр аль нэгэн зэс хэсэгт нэг дусал ус ч байхыг зөвшөөрдөггүй тийм хэмжээнд мөрдүүлнэ...Тэр дусал усыг Бернар тэр дор нь арчлаа гээд хажуугийн андад нь ямар л тус болов гэж? Гэхдээ л тэр арчдаг байв. Яах гэж, юуны учир?
Харин бурхан л өөрөө бүх зүйл "сайхан" байхад дуртай шүү дээ. Тэр өөрөө бүтээлүүд нь "бүр ч сайхан" байгааг харан баясаж байдаг. Бернар үхэхдээ хэлсэн шиг тиймэрхүү зүйлийг уран бүтээлчийн хувьд би ч бас сүүлийн өдрүүддээ хэлэх эрхтэй мэт санагдана.

1952

Иван Бунин





(1)Антиб- Францийн зүүн урд нутагт, Газар дундын тэнгисийн эрэгт байрлах хот
(2)Мопассан(Guy de Maupassant) -Францийн нэрт зохиолч
(3)Ницц-Францийн зүүн урд нутагт,Газар дундын тэнгисийн эрэгт байрлах боомт хот
(4)Вильфранш-Францийн зүүн урд нутагт,Газар дундын тэнгисийн эрэгт байрлах боомт хот
(5)мистрал -Францийн өмнөд эргээр өвөл, хавар салхилдаг хойд зүгийн хүйтэн,хүчтэй салхи
(6)Эстерел-Францийн уул