Saturday, November 4, 2023

Шинэ сорилт, бас нэгэн шинэ эхлэл

 Ѳглѳѳ тааваараа сэрнэ. Тааваараа гэдэг нь, сайн унтсан тохиолдолд 7am. 10-11 хүртэл унтчихдаг залуу нас ѳнгѳрсний шинж байх. Шѳнѳ 3-т сэрчихгүй 6 цаг тасралтгүй нам унтах нь том тансаглал болох цаг үе ирдэг л юм байна...

Сэрээд хэсэг дэмий утсаа оролдоод, босч шүршүүрт орж сэргээд, хэсэг хичээлээ хийж байгаад кампусын зүг жийнэ. Дугуйгаар 20 мин орчим. Бороогүй бол тун азтай ѳдѳр. Гэхдээ үргэлж бороогүй Оксфорд гэж ч юу байх вэ? Заримдаа ѳмд нэвт нороод очно. Дээгүүр ус нэвтэрдэггүй цувтай, гутал мѳн асуудалгүй. Харин ѳмдѳѳ очоод солих уу, эсвэл ус нэвтэрдэггүй шийдэл олох уу гэдгээ 1 сарын дараа ч олоогүй л явна...

Ямартаа ч эргээд оюутан боллоо. Японд анх их сургуульд ороод блогоо нээснээ санаж байна. Ер нь сурах хугацаанд шинэ содон зүйл их тул бичээд явах ч урамтай. Харин тѳгсѳѳд ажиллах хугацаандаа тѳдийлѳн бичсэнгүй. Ажлаа яриад хүнд сонихролтой ч биш, мѳн ярьж болохгүй зүйл ч их. 

Энэ удаа харин Англид оюутан болж ирлээ. Оюутны кампуст эргээд ирэх сонирхолтой бас сорилт дүүрэн л байна. Эхний ээлжинд нүүх суух, цагийн зѳрүү, шинэ соёл, эргээд академик амьдрал, тэгээд мэдээж Английн цаг агаар. Бие, оюун санаанд дараалсан ачаалалал, дараалсан шокууд ирнэ. Мѳн Монголдоо үлдээгээд ирсэн хайртай бүхэн, зүрх сэтгэлд ч бас уяатай. 

Нэг их хѳгширсѳндѳѳ ч биш, энэ бүх шинэ ѳѳрчлѳлтүүд нойронд ч бас нѳлѳѳлж байгаа байх. Ямартаа ч даваад гарна даа гэсэн бодлоор ѳглѳѳ болгон бороотойд ч, нартай салхитай д ч дугуйгаа жийсээр...



Friday, July 21, 2023

Амьдрал энгийн

3 жилийн өмнө сэхээний тасагт хэвтэж байж. Нэг дуу сонсоод нулимс урссан...

Өчигдөр зүв зүгээ инээгээд явж байснаа гэнэт л "үхэх үү, сэхэх үү" зааг дээр ирэхэд "ертөнц хөмрөх" шиг л итгэж чадахгүй зүйл болсон. Амьдралын утга учир, хүсэл мөрөөдөл, зорилго төлөвлөгөө, аз жаргалын тухай ойлголтууд ямар хийсвэр зүйл болох нь тод харагдсан санагдана. Амьдрал гэдэг ямар энгийн зүйл болох, хүмүүс бид өөрсдөө ямар төвөгтэй болгоод зовж шаналаад явдаг нь ч ойлгогдоно. Ямартаа ч "эргээд сэрэхгүй байсан ч гомдолгүй" гээд мэс заслын өрөөнд орох тэр үед хэцүү хүнд мөчүүд хүртэл ямар гоё сайхан, амьсгалах хором бүр үнэ цэнэтэйг мэдэрнэ. Үүнээс хойш түнэр харанхуй боллоо ч хүн болж төрсөн хувь тавилан, нарт ертөнцөд өнгөрүүлсэн амьдралдаа талархаж, "би азтай хүн" гэж бодоод наркозны орон дээр нүдээ аниснаа санаж байна. Чадвартай эмч нарын ачаар, азаар эргээд сэрсэн. Амьдрал мөн чанартаа эцэг эхээс заясан энэ алд биенд "мөч бүрэн мөр бүтэн", "нойр хоолондоо сайн" бол тэгээд алтан дэлхийн зүг бүр сайн, гэрэлт наран мандах өдөр бүр билэгшээлтэй билээ. 

Мэс засал амжилттай болсон, биеийн байдал ч тогтворжиж, радиогоор энэ дуу явж байсан. Сонсоод нулимс урсаж байв. Амьдрал мөн чанартаа маш энгийн.          


Saturday, June 17, 2023

Монголын Говь нутаг

Монголд 10 жил амьдарсан гадаад найз Говь руу анх удаа яваад, "ам нь ангайгаад" ирж. Угаасаа тэгдэг юм билээ, 28 насандаа анх удаа очиж үзээд миний ч "ам ангайсан". Монголын Говь гайхалтай шүү.

Элс, ѳѳр юу байна? гэж асууж магад. Ѳѳр юу ч байх хэрэггүй ээ. Гол утга учир нь тэрэндээ оршдог санагдсан. Хаашаа ч яарахаа болиод, эмх замбараагүй олон бодол аяндаа цэгцэрчихнэ. Бүрэн тайвшралыг олно. Ѳѳр хаана ингэж чадах билээ?

Говьд очоод, Говийн амьтдыг анзаараарай. Цаанаасаа л их тайван. Угаасаа яарлаа гээд хаа ч хүрэх билээ, хайран эрч хүч, энергээ л хий дэмий үрэхийн нэмэр. Ийм байгаль, цаг уурт олон мянган жил амьдарсан ухаалаг хувьслын үр дүн, амьтад маш сайн мэдэж байгаа биз.

Хаана нь очих вэ гэж үү? Говийн хаана ч хамаагүй очоод 3 хоноход аяндаа л тиймэрхүү болно. Яаруу завгүй амьдралтай газраас ирсэн жуулчид очоод уйлдаг газар шүү дээ!

Тэгвэл хэзээ очих вэ? -- энэ хамгийн хэцүү асуулт. Хэт эрт очвол гоо сайхныг нь ойлгохгүй, харин оройтвол талархана, гэхдээ харамсана...

Thursday, June 1, 2023

Блогоо үргэлжлүүлье

 Сайн уу, блог минь. Энэ хугацаанд бичихээ болиогүй ч блогоо шинэчлээгүй удаж. 

Ѳнгѳрсѳн хугацаанд хувийн амьдрал гэхээсээ нийгэм, эдийн засагтай холбоотой сэдвэээр, таньдаг хүмүүстээ эсвэл тэмдэглэлд зориулж гэхээсээ олон нийтэд зориулж дараах платформуудад нэлээд бичсэн байна. 

1) trends.mn (https://www.trends.mn/profile/206)

2) ikon.mn (https://ikon.mn/author/82)

3) lemonpress.mn (https://lemonpress.mn/post/fzYddbcyIfohttps://lemonpress.mn/post/6ieVFbxMr3b)

Мѳн сошиал нетворк эрчимтэй хѳгжсѳн энэ цаг үед Твиттер, Фейсбүүк дээр ч ѳдѳр тутам шахуу л бичиж.

Миний хувьд бичих нь бараг л хоол хүнс шиг анхдагч хэрэгцээний маань нэг учраас мэдээж болихгүй, чадах хүртлээ л бичих байх. Сэдэв, сонирхол маань цаг үеээ дагаад ѳѳрчлѳгдсѳн байна. Цаашид ч тэгэх байх. The only constant is change шүү дээ!

Анх блогоо нээхдээ ѳѳрийн оюутны амьдрал, эсвэл сонин содон сонирхуулах зүйл гэдэг 2 сэдвээр бичиж эхэлсэн санагдана. 

Үүнээс хойш ѳѳрийн ѳдѳр тутмын амьдралтай холбоотой зүйлсээ блогтоо түлхүү бичээд явъя гэж бодож байна. 

Блогоо үргэлжлүүлье! 




Sunday, January 2, 2022

2021: Identity crisis

 21 он сорилт ихтэй, хүнд жил байв. Физиологи, психологи аль аль талаасаа. Ѳдийг хүртэл бүтээсэн "би"-г олон талаас ѳѳрчилж, "identity" гэдэг зүйлээ эргэн харсан нэг жил байлаа.

Оны эхэнд тархины мэс засал. Технологи хѳгжил эмчийн ур чадварын ачаар 2 хоноод л босоод алхав, 7 хоноод ажилдаа марш. Гэхдээ эргээд 100% болтол хугацаа шаарддаг юм байна. Тархиа ачааллуулахгүй гээд 2021 онд унших, бичихээс холдов. Үргэлж шинэ мэдлэг олж авах эрмэлзэл, бичиж ѳѳрийгѳѳ илэрхийлэх хэрэгцээгээ ч нэг хэсэг хязгаарлахаас ѳѳр аргагүйд хүрлээ. Ковид 19-ийн харьцнагуй зогсонги үе таарсан нь магадгүй аз болов. 

Ѳвѳл, хаврын карантинаар 10 кг нэмэв. Оюутан байхаасаа фит байгаад сурсан тул илүү жинд дасахгүй юм байна лээ. Толинд хараад ѳѳртѳѳ таалагдах их чухал мэдрэмж санагдсан. Дээр нь хувцасны шкафаа бүхлээр нь шинэчлэлтэй биш, илүү жин илүү зардалтай. Эхний ээлжинд диет хийв, ѳдѳр бүр 2-3 цаг алхав. 45 хоногт 5кг хассан. Хоолоо хэвийн болгоод хѳдѳлгѳѳнѳѳ нэмээд дахиад 3кг хассаад жиндээ орсон. Хѳдѳлж болж байхад калори шатаачих амархан, харин ходоодоо захирна гэдэг үнэхээр том сорилт, сахилга байт байдаг юм байна.

Сагсаа хаяв. Мэс засал, гэмтлээс болоод гүйж харайх, контакт спортоос хэсэг хол байх хэрэгтэй болсов. Сагсгүйгээр ѳѳрийгѳѳ тѳсѳѳлдѳггүй байсан үе бий ч одоо би ѳѳрчлѳгджээ. Фитнессийг ч хаяв. Ѳѳртѳѳ таалагдах бие галбираа яаж бүтээх билээ гэдэг асуулт. Шийдэл нь сэлэлт байв. Сүүлийн хагас жилд 7 хоногт 4-5 сэллээ. Уншиж бичихээ больсон тул ийм цаг ч хангалттай байв. Гэхдээ ачааллаа ихдүүлсэн бололтой, бага зэргийн гэмтэл. Аль ч спортын салшгүй нэг хэсэг юм даа.

Нуруугаа гэмтээв. Олон жил буруу суусных. Диск нь суусан байж. Хѳдѳлгѳѳнгүй удаад булчин нь суларсан, 10кг нэмээд ачаалал ихэссэн үед нь гараад гүйтэл 7 дахь хоног дээрээ татчихав. Дискний шингэн нь урсаад мэдрэлээ цочоосноор нурууны булчинд спазм ѳгѳѳд 3 хоног нам хѳдѳлгѳѳнгүй болдог юм байна. Шийдэл нь дискэнд ачаалал багатай зѳв суух. Учир нь хүн зогсоход дискэн дээр 100% ачаалал ирнэ, суухад 150%, буруу суухад 200%-аас дээш.  Тэгээд мэдээж дасгал хѳдѳлгѳѳн, нурууны булчин чанга үед бүх ачаалал дискэнд дээр ирэхгүй. Биеийн гол тулгуур нуруу асуудалтай үед эрх чѳлѳѳг мэдрүүлэх зүйлгүй, гүйж харайхгүй байна гэдэг амаргүй. 

Ажлаа солив. Нэг хэсэг хийдэг ажил маань миний хувь хүнийг тодорхойлох зүйл шиг болсон байв. Багагүй эрч хүч, цаг заваа ч зориулсан, их зүйл ч сурсан, чухал туршлага ч хуримтлуулсан. Ингээд ажлаа солиход нэг хэсэгтээ identity маань ѳѳр болчихсон юм шиг, би хэн бэ гэдэг асуулттай тулгарав. Энэ үед юунаас эрч хүч авах, ямар амжилтаас сэтгэл ханамж авдгаа илүү таниж мэдсэн санагдана. 

Нойрны асуудалтай тулгарав. Инсомниа гэдэг зүйлтэй хааяа учирдаг ч хэдэн 7 хоног, сар үргэлжилсэн нойргүйдэлтэй учирч үзсэнгүй. Эмээр шийдэхгүй гээд бясалгалд хүртэл явж үзэв. Үнэхээр хүнд асуудал байдаг юм байна лээ. Магадгүй тархинаас, магадгүй стрессээс болсон байх. Цаг хугацааны явцад шийдэгдэв. 

Ковид-ийн давалгаанд ѳртѳв. 2 вакцинтай ч Дельта тусав, 2 вакцинтай тулдаа хѳнгѳн туссан. 3 хоног ядарч хэвтээд л болсон. Эм уугаагүй, C витамин уусан. Шингэн халуун зүйл сайн уусан. Бие жаахан зарайсан, хоолой ѳвдсѳн, хуурай ханиалгасан. Дараа нь 1 сар орчим жаахан ядарсан. Эдгээд 2 долоо хоноод бассейндаа явтал хэвийн үеийнхээ 50% сэлж байв. Бараг 2 жил айсан энэ вирусын халдварыг нэгэнт аваад, тусаад эдгэчихээр харин санаа амарчдаг, айдасгүй болчихдог санагдсан. Гэхдээ хѳнгѳн байсан ч тусаад дэмий, хамгаалах аргуудаа сайн хэрэглэх нь зүйтэй.

Эцэст нь харилцааны асуудлууд ч тойрсонгүй...Энэ их урт түүх. 

Пандемикийн үе хүн бүрт л амаргүй цаг байсан байх. 2021 оны хувьд надад олон сорилт тулгарсан жил байлаа. Гэхдээ энэ бүх сорилтын ард гарснаар олон зүйлийг ухаарсан гэж найдах, мѳн ѳѳрийгѳѳ шинээр бүтээсэн жил байв.


Wednesday, June 3, 2020

Ухаан ба аз жаргал



Ухаантай хүн аз жаргалтай амьдарч чадахгүй бол ухаантай байхын хэрэг юу вэ? Хүний амьдрал хязгаартай, тэрхүү цаг хугацааг харуусал гунигтай өнгөрөөх бол ухаантай байхын хэрэг юу вэ гэдэг чухал асуулт. Мэдээж “ухаан” гэж юу вэ, “аз жаргал”-ыг юугаар хэмжих вэ гэдэг төвөгтэй зүйлс. Энэ талаар ямар судалгаа байдгийг сонирхож үзлээ. 


Ухаантай шийдвэр зовлонгоос сэргийлэх үү?

IQ өндөртэй хүмүүс дунджаар амьдралд илүү сэтгэл хангалуун байдгийг цөөнгүй судалгааны үр дүн харуулдаг байна.


Оюуны чадавхи өндөртэй хүмүүс ихэвчлэн дундаж хүнээс илүү боловсролтой улмаар санхүүгийн хувьд илүү амжилттай, аливаа зүйлийг тунгаан боддог иймд аливаа эрсдэлд илүү бэлтгэлтэй тул жаргал их биш гэхэд ядаж зовлон бага байх боломжтой бололтой. Ямартаа ч сайн бодож гаргасан шийдвэрүүд харилцаа, карьер санхүү гээд амьдралын олон талбарт асуудал, зовлонд унагах эрсдэлээс сэргийлнэ гэж үзвэл толгой дотроо сайн процессортой байвал мэдээж тустай байж болох. Гэхдээ тэнэг шийдвэрүүдээс зайлсхийж, зовлонгоос сэргийлснээр жаргалтай байх албагүй. 

Оюун ухаан аз жаргалд хүргэх үү?

“Интеллект өндөртэй хүмүүс аз жаргалтай байхыг би маш ховор харсан” гэж нэг нэртэй зохиолч хэлсэн удаатай. Ер нь оюуны чадавхи өндөртэй хүмүүсийг харж байхад дараах 3 зүйл нийтлэг ажиглагддаг санагддаг. 

  1. Аливаа зүйлийг 2 талаас харах нь түгээмэл. Сайн зүйлээс ч эрсдэлийг хайж олж харна гэдэг тийм ч жаргалтай зүйл биш болов уу. 
  2. Илүү амбицтай байх нь түгээмэл. Өндөр чадвартай хүмүүс өндөр харайхыг хүсдэг ч, өндөр зорилго тавих тусам биелэхгүй байх, унах магадлал нэмэгдэнэ. Энэ мэдээж аз жаргалд сайнгүй.
  3. Потенциаль өндөртэй хүмүүс багаасаа л бусдаас өөр байдаг. Натур нь бусдаас ялгаатай тул хүний ая эв олох, олонд тааруулж амьдрах нь амаргүй.
Хэдийгээр ухаантай хүмүүс тэнэг шийдвэр бага гаргаж, олон зовлонг тойрох боломжтой байж болох ч 1) аливаа зүйлийг байгаагаас нь сайнаар хардаг өөдрөг хүмүүстэй харьцуулахад, 2) ирээдүйн амбиц чухал биш, одоогоороо амьдардаг эсвэл 3) бусад хүмүүстэй нийцэл/харилцаа сайтай хүмүүстэй харьцуулахад аз жаргал багатай байх боломжтой.   



Суут ухаан, онцгой авъяас хараал уу ерөөл үү?

Тархины аль нэг хэсэг нь жирийн хүнээс хэд дахин хөгжилтэй байх нь бурхан/байгалиас заяасан бэлэг үү, эсвэл хараал уу? Гоц авъяастай хүүхдүүд бие сул, депресст илүү өртөмтгий байх нь түгээмэл. Чикаго, MIT гээд нэртэй сургуулиудын оюутнуудын дунд амиа хорлолтоор тэргүүлдэг. Суут ухаантнуудын хувийн амьдрал гунигтай түүхээр дүүрэн. Тэд пессимист байх нь түгээмэл, жирийн хүний хувьд том амжилт тэдний хувьд уналт байж болно, тэд тэвчихэд хэцүү ааш авиртай ганцаардмал байх нь цөөнгүй.

Тэд хосгүй зургийг зурна, хөгжмийг туурвина, математикийн тэгшитгэлийг бодно, сансар огторгуйн нууцыг тайлна. Орчин үеийн амьдрал, шинжлэх ухаан технологийн хөгжил, соёл урлаг иймэрхүү суутнуудгүйгээр өнөөгийн түвшинд хүрэх аргагүй. Түүхээс харахад Ван Гог, Бетховен, Ньютон, Эйнштэйний хувь нэмэр чухал байсан ч, тэд аз жаргалтай амьдрах эсэх нь сонин байгааүй. Гений хүмүүс аль нэг чиглэлээр хүн төрөлхтний хөгжлийг нэг алхам урагшлуулах хэрэгсэл л байж гэж хүртэл бодогдохоор тохиолдлууд маш их.

Юу хийх хэрэгтэй вэ?

Тархины аль нэг хэсэг өндөр чадвартай байх нь ухаан гэсэн үг биш. Энэ бол зүгээр л нэг төрлийн авъяас. Магадгүй байгалиас хүн төрөлхтөнд өгсөн бэлэг. Харин тухайн хүндээ хараал мэт байх нь ч бий. Тэгвэл ухаантай хүн юу хийх хэрэгтэй вэ? Хугацаатай амьдрал, хязгаартай цаг хугацааг хэрхэн үнэ цэнэтэй, аз жаргалтай өнгөрөөхөө мэдэхгүй бол ухаантай гэсэн үг биш болов уу. Иймд аз жаргал гэж ерөнхий тохиолдолд юу байдаг вэ, яг чиний хувьд юу вэ, түүнд хэрхэн хүрэх вэ гэдгийг нухацтай бодох нь чухал.