Эдийн засгийн ѳсѳлт, орчин үеийн хѳгжлийн тухай яриа бол хүн тѳрѳлхтний түүхийн сүүлийн 250 жилд л хамаарах зүйл гэхэд болно. Энэ хугацаанд дэлхийн хэмжээнд ойролцоогоор 30-40 байсан дундаж наслалт 2 дахин уртасч, 160-70 см байсан хүмүүсийн дундаж ѳндѳр ч 5-10 см нэмэгдсэн. 1750 он хүртэл дэлхийд нэг хүнд ногдох ДНБ буюу амьдралын түвшин жилд ердѳѳ 0.1%-ийн л ѳсѳлттэй байсан гэдгийг эдийн засагчид нѳхѳж тооцсон байдаг. Энэ хурдаар бол амьдралын түвшин 2 дахин сайжрахад 1000 жил шаардлагатай гэсэн үг. Харин сүүлийн 250 жилд ѳсѳлт хурдасч 1.5% болсон бѳгѳѳд энэ хурдаар 50 жилд амьдралын түвшин 2 дахин сайжрах боломжтой болсон. Үүнээс хурдтай ѳссѳн Япон, Солонгос, Сингапур, Хятад г.м. улсуудад амьдралын түвшин маш богино хугацаанд хэрхэн сайжирсныг бид мэднэ. Эдийн засгийн энэхүү ѳсѳлт нь хүмүүс хэдэн үеэрээ яг л нэг ижил амьдралаар амьдардаг байсан түүхийг орвонгоор нь эргүүлсэн гэхэд болно.
Үүний гол шалтгаан бол мэдээж техник технологийн дэвшлүүд. Хэвлэх машин, уурын хѳдѳлгүүрээс (Аж үйлдвэрийн I хувьсгал) эхлээд цахилгаан, дотоод шаталтын хѳдѳлгүүр (АҮ II хувьсгал), компьютер, интернет (АҮ III хувьсгал) нь үйлдвэрлэлийн бүтээмжийг эрс дээшлүүлж, маш их хэмжээний баялгийг бүтээх боломжтой болгосон.
Шинжлэх ухааны нээлтүүд инноваци хэлбэрээр зах зээлд ийнхүү нэвтэрч, амьдралыг хурдтай ѳѳрчлѳхѳд машин механизм г.м. биет капиталаас гадна, туршлага ур чадвар г.м. хүний капитал, шинэ санаа болон технологи г.м. оюуны капитал, зам тээвэр болон хууль эрх зүйн орчин г.м. дэд бүтцийн капитал, хамтын ажиллагаа болон итгэл г.м. нийгмийн капитал мэдээж чухал байсан. Түүнчлэн, аливаа шинэчлэл ѳѳрчлѳлт нь шинийг бүтээхээс гадна хуучныг устгаж (бүтээлч устгал) хохирогчдыг бий болгодог тул тэднийг хэрхэн хамгаалах вэ гэдэг чухлаар тавигдана. Тухайлбал, автомашин дэлгэрснээр морин тэрэг хѳтлѳгч ажилгүй болох учир түүнийг яах вэ г.м. Үүнээс гадна эдийн засаг ѳсѳлтѳѳс уналтын мѳчлѳгт шилжих үед хохирол багатай даван туулж, уналтыг зѳѳллѳх нь чухал.
Шинжлэх ухааны нээлтүүд инноваци хэлбэрээр зах зээлд ийнхүү нэвтэрч, амьдралыг хурдтай ѳѳрчлѳхѳд машин механизм г.м. биет капиталаас гадна, туршлага ур чадвар г.м. хүний капитал, шинэ санаа болон технологи г.м. оюуны капитал, зам тээвэр болон хууль эрх зүйн орчин г.м. дэд бүтцийн капитал, хамтын ажиллагаа болон итгэл г.м. нийгмийн капитал мэдээж чухал байсан. Түүнчлэн, аливаа шинэчлэл ѳѳрчлѳлт нь шинийг бүтээхээс гадна хуучныг устгаж (бүтээлч устгал) хохирогчдыг бий болгодог тул тэднийг хэрхэн хамгаалах вэ гэдэг чухлаар тавигдана. Тухайлбал, автомашин дэлгэрснээр морин тэрэг хѳтлѳгч ажилгүй болох учир түүнийг яах вэ г.м. Үүнээс гадна эдийн засаг ѳсѳлтѳѳс уналтын мѳчлѳгт шилжих үед хохирол багатай даван туулж, уналтыг зѳѳллѳх нь чухал.
Тэгвэл, хүний, нийгмийн, дэд бүтцийн, оюуны зэрэг капиталын гүнзгийрэлт явагдаж бүтээмж дээшлэхэд ч, бүтээлч устгалыг амжилттай явуулж нийгмийг урагшлуулахын тулд хохирогсдыг хамгаалахад ч, эдийн засгийн хүндрэл хямралыг богино хугацаанд хохирол багатай даван туулахад ч тогтолцоо, байгууллагын зохион байгуулалт буюу институцийн хѳгжил маш чухал. Үүнд парламент, засгийн газар, шүүх, тѳв банк, нийгмийн хамгааллын тогтолцоо г.м. албан институциуд болон их сургууль, сайн дурын байгууллагууд г.м. албан бус институциуд хамаарна. Ерѳнхийдѳѳ түүхийг харахад том хувьсгал эсвэл хямралын дараа эдгээр зохион байгуулалтууд үүсч, сайжирч хѳгжсѳѳр ирсэн байдаг. Жишээ нь аж үйлдвэрлэл анх үүссэн гэгддэг Англид үндсэн хууль (Магна Карта)-иас эхлээд орчин үеийн тѳв банкны загвар, нийгмийн халамжийн систем, боловсролын тогтолцоо г.м. институци хѳгжсѳн нь эргээд тогтвортой хѳгжил дэвшлийн суурь, дэлхийг захирсан эзэнт гүрний гол хүч нь ч болж байсан.
Харин одоо хиймэл оюун ухаан, биг дата, робот, 3D хэвлэлийн үед (АҮ IV хувьсгал) хүн тѳрѳлхтний орчин үеийн хѳгжлийг боломжтой болгосон институциуд хэрхэн хувьсаж ѳѳрчлѳгдѳх вэ гэдэг чухал асуулт. Одоогийн шинэ технологи бидний амьдралд нѳлѳѳлѳх нѳлѳѳ нь ѳмнѳх 3 хувьсгалаас илүү хүчтэй бѳгѳѳд хурдтай байна гэгдэж буй. Ѳмнѳх технологиуд зѳвхѳн хүний булчингаар хийдэг ажлыг хэд дахин хурдан хийдэг байсан бол одоо сэтгэн бодох болон анхаарал халамж шаардсан ажлуудыг ч хийх боломжтой болж буй. Ѳнѳѳдѳр AlphaZero г.м. хиймэл оюун ухаан хэдхэн цагийн дотор ѳѳртѳѳ шатар заагаад ямар ч их мастерийг хожиж, Google Duplex яг л хүн шиг утсаар ярьж үйлчлүүлэгчийн захиалгыг авч байна. Машин ирээдүйд хүний гар, логик, эмоци шаардсан ажлуудыг аль алиныг нь илүү сайн хийгээд эхэлвэл хѳгжлийн тулгуур болсон институциуд бэлэн үү?Тэр дундаа боловсролын систем хүнийг юунд, хэрхэн бэлдэх вэ?
Oдоо тѳрж буй хүүхэд хүнс тэжээл болоод амьдралын хэв маяг, анагаах ухааны хѳгжлийн ачаар 100 жил амьдарч, дор хаяж 60-70 жил үргэлжлэх карьерийн турш ажиллах хэрэг гарна. Ѳвѳѳгийнх нь үед хүн насаараа 1 ажил хийгээд болчихдог байсан бол одоо ач хүүгийн үед 1 мэргэжил, 1 карьер ч хангалтгүй. Хэсэг ажиллаад л дахиад сурах, хэсэг ажиллаад л үргэлжлүүлээд сурах хэрэг гарч магад. Иймд их сургуулиуд урьдын адил 1 ижил насны залуу хүмүүсийг цуглуулаад 1 л мэргэжил олгодог "university" байхаа болиод олон насны хүмүүсийг цуглуулдаг, карьерийн турш олон тѳрлийн мэргэжлийг олгодог "multiversity" болох шаардлага үүсч байна.
No comments:
Post a Comment