Sunday, December 1, 2013

Утаанаас зугтацгаая!

11 сарын 30, 17 цаг, гадаа -13С. 

Төв аймгаас УБ руу чиглэхэд гамшгийн дүр төрх алсаас нэг иймэрхүү харагдана...Тэнд агаар дахь PM 2.5-ын хэмжээ 5440-д хүрч байгаа. Уул нь энэ тоо эрүүл мэндэд халгүй байхын тулд жилийн дунджаар 10, харин 24 цагт авах тунд 25-аас хэтрэхгүй байх ёстой. Бээжин гэх мэт агаарын бохирдол нь дэлхийд гайхагдаад, утаа асуудал болоод байгаа хотууд хүртэл дээд тал нь 500-800... Ийм түвшинд хүрсэн утааны үр дүн нь уушиг, дотор эрхтний өвчлөл, хорт хавдар, согогтой ураг, эндэгдэл, дутуу төрөлт, ...үхэл.Гэхдээ хамгийн аймшигтай нь өвөл албан ёсоор эхлээ ч гүй байхад байдал ийм байна...

Хотоос гадна бол амьдрал шал өөр өнгөтэй байлаа. Илч нь буурсан ч таатай ээх хурц нар, нүд гялбам цагаан цас, нов ногоон гацуур, намрын сүүлийн шаргал өвс, нэг ч үүлгүй хөв хөх тэнгэр. Ер нь хаашаа л харна, нүдний шилээ угаагаад гялалзтал арцчихсан юм шиг бүх зүйл тод. Амьдралын жинхэнэ өнгийг мэдэрнэ. Хамгийн чухал нь өөр аль ч улиралд мэдэрч болохгүй гаатай юм шиг сэнгэнэсэн цэнгэг агаар. Амьд байгаагаа мэдэрнэ. Гэхдээ хамгийн гайхалтай нь жинхэнэ өвөл эхлээ ч гүй байхад ийм байна...

Ингээд буцаад хот рүү чиглэхэд тунарсан утаа, шатсан нүүрсний эхүүн үнэр өөдөөс угтана. Цааш явмааргүй санагдана. Заавал энэ утаан дунд суулгүй, өвлийн сэнгэнэсэн цэнгэг агаараар цээж дүүрэн амьсгалах арга зам байхгүй гэж үү? гэхээс өөр зүйл бодогдохгүй.

Харамсалтай нь Улаанбаатарчууд маань дороо ч дээрээ ч энэ утааны хор уршгийг нэг л сайн ойлгохгүй байн уу, утааг шийдэхэд нэг их ач холбогдол өгөхгүй байх шиг. Гэрээс гарахыг хориглохоор утаан дунд өлгийтэй хүүхдээ салхилуулах гээд гадаа сууж байна; залуус замын хажуугаар гүйж л байна; цагдаа нар, гудамж зам цэвэрлэдэг ажилчид дутуу шатсан нүүрс бензиний утаанд ямар ч хамгаалалтгүй өдөржин зогсож байна. Олон улсын хэдэн байгууллагууд л өмнөөс нь санаа нь зовоод утааг шийдэхэд нь тусалчих санаатай хэдэн төслүүд барьж гүйгээд байдаг, харин бодлого боловсруулагчид нь айлуудад нүүрс шуудайлж зараад, утаа ихэссэн ч хордуулахаа больсон гэсэн утгатай юм яриад сууж байна...

Магадгүй өлсөж үхэх үү, хөлдөж үхэх үү, хордож үхэх үү гэдэг ацын шалаанд амьдарч байгаа болохоор сэнгэнэсэн агаар ч түрдээ дүүрсэн хэрэг байх л даа. Утааг шийдвэртэй цэглэе гэвэл хоорондоо уялдаа сайтай олон бодлогуудыг цогц хэлбэрээр нь хэрэгжүүлэх хэрэгтэй ч одоо хийгдэж буй зүйлүүдэд тийм зүйл харагдахгүй байна. Зээлээр орон сууцжуулах хөтөлбөр, гэр хорооллын дахин төлөвлөлт гэх мэт зүйлүүд байгаа ч зээл нь шийдэгдэхээр байрны үнэ нь өсөөд, чадах чадахгүй хүмүүст тендер өгснөөс болж барилгын ажил нь хойшлоод хурдан үр дүнд хүрнэ гэж хэлэхэд хэцүү л байх шиг байна. Нэгэнт ийм байдалтай ойрын хугацаанд (10-15 жилдээ?) утааг шийдэж чадахгүй нь тодорхой тул ядаж хорноос зугтах алхам сайн хиймээр...

Тэгэхээр заавал энэ утаан дунд суухгүй, өвөл л байдаг гайхамшигт сэнгэнэсэн агаарыг enjoy хийхийн тулд мөнгөтэй хэд нь зайсан руу нүүх, машинтай хэд нь хагас бүтэнсайнд хотоос гардаг ядсан зүйлээс арай дээр аргыг Улаанбаатарчууд маань бодож олох хэрэгтэй байна. Заавал 100, 000 оюутан, 300, 000 сурагчид өвлийн хүйтэнд ханиад хүрсэн дээрээ хортой утаан дунд ханиалган замын түгжрээ нэмж сургуульд явах шаардлага байна уу? Хувь хувьсгалын хэдэн мянган ажилчид өвөлжин утаанд хордсоны ачаар л зундаа амрах эрх олж авах хэрэг байна уу?

Юу хэлэх гээд байна вэ гэхээр, байгалийн бэрхшээлийг шинжлэх ухаанч коммунизмаар ялах гэж оролддог философоос үүдэлтэй одоогийн энэ schedule-г мөрдөхийн оронд цаг уурынхаа онцлогт тохируулаад өвлийн хамгийн хүйтэн 1,2 сард амраад, зуны дулаан цагт ажиллаад сураад явдаг бол ямар вэ гэж...Шатах нүүрс, бензиний хэмжээ багасах болов уу?Багасахгүй байлаа ч гарсан утаанаас зугтах хүмүүсийн боломж ихсэх болов уу?

Нэгэнт л хүйтэн өвөлтэйгээс хойш, түүнтэй байлдах гэж ханиад томуу хүрэн байж, утаа униарт хордон байж ингэж амьдарч байхаар цаг ууртаа тохироогүй ажил, сургуулийн хувиараа хуучны хөшөө, нэрийг сольдог шигээ өөрчилчихвөл ямар вэ?

Sunday, November 17, 2013

Хорвоо дэлхий уудам, ярих юм их байна--өөрчлөлт!



Ерөнхийлөгч маань "том төрийг ухаалаг төр болгоно" гээд бужигнуулж өгсөн бололтой. Төрд хамтран зүтгэгчдээ амралтын өдрөөр нь "оффис"-тоо дуудаж авчраад өөдөөсөө харуулан эгнүүлж суулгаж байгаад л "чадваргүй, үүргээ ойлгодоггүй, хяналтгүй, хуучнаасаа салаагүй, ашиг хонжоо хайгчид, дарлагчид" гэх мэт шүүмжилж өгч. Нөгөөдүүл нь ч нийтээрээ алга ташаад л...Санал нийлсэн? эсвэл чихээ бөглөчихсөн? Тэгээд энэ бүх асуудлыг шийдэхийн тулд хийх ёстой зүйлсийн талаар олон л санаа дэвшүүлж, мэдээж гоё гоё. Магадгүй хэт олон.

Ямартаа ч гарцаагүй өөрчлөлт хэрэгтэй гэж үзсэн бололтой. Гэхдээ ингээд өөрчлөгдөх үү гэдэг...

Ярианд суусан хүмүүс дунд ингэж 1 дор тийм олон зүйлийг хүлээж авах нь хэд вэ, байлаа ч 1-дэхд ажилдаа очиход хуучин тогтолцоо шинэчлэгдэнэ гэдэг юу л бол... (Оронд нь өнөөдөр амарч өнжсөн бол ирэх 7 хоногт ажилдаа арай эрч хүчтэй очих байсан?). Эсвэл угаасаа асуудлыг шийдэхээсээ шоу хийх нь илүү чухал уу? ТВ-ээр ингээд сенсаци болгон үзүүлж байгаа нь хэлбэрдэлт биш, харин ирж амжаагүй бусад коллегүүдээ гэртээ үзэг гэснийх байлгүй дээ...

Шийдэх шийдэхгүй нь ч дүүрч, өөрчлөлт хэрэгтэй гэдгийг олж тогтоосон нь хамгийн чухал. Тэгэхээр "өөрчлөгдөх шаардлагатай энэ тогтолцоог ер нь хэн тогтоочихов оо?" гэдэг асуулт дагаад гарч ирнэ. Мөн үнэхээр өөрчлөлт хийгдэхийн тулд энэ тогтолцоог бүтээн босгосон хүмүүс нь өөрчлөгдөхгүйгээр өөрчлөлт бий болох уу гэдэг. Харин тэдгээр хүмүүс өөрчлөгдөж чадах уу? Эсвэл солигдох шаардлагатай юу?

Уул нь "коммунистууд" энэ тэр гэж эхлээд муулуулдаг өмнөх үеийн удирдагчид "өөрчлөлт хэрэгтэй болжээ" гэх үед "зөв" гээд дараа үеийнхэндээ байраа тавьж өгч байсан. Харин өөрчлөхөөр гарч ирсэн хүмүүс 20 гаран жил удирдсны эцэст бүтэхгүй тогтолцоог бий болгочихоод "өөрчлөлт хийх цаг нь болжээ" гэдэг дүгнэлтэнд албан ёсоор хүрлээ. Гэхдээ байраа тавьж өгнө ч гэж байхгүй байх л даа...

Гэсэн ч өөрчлөлтийн тухай ярьж байна гэдэг ярихгүй байхаас дээр. Харин олон зүйлийг хийнэ гэж гоё ярих, эсвэл ТВ-ээр сенсаци болгохын оронд 1 ч гэсэн зүйлийг хийчихээд үр дүнг нь тайлагнадаг бол өөрчлөлт бодитоор бас илүү хурдан ирэх байх.

-----------------------------------------------------------------

Санаа дэвшүүлэнгээ шүүмжил гэдэг, эцэст нь том төрийг ухаалаг төр болгох талаар өөрийн бодлоо хэлвэл, нэг их олоз зүйл биш доорхи 3 зүйлийг л хамгийн түрүүнд хийвэл болчих юм шиг санагдаж байна. (энэ их сонин өгүүлбэр болчихлоо kk)

1. Төрийн албан хаагч болох шалгуур өндөр, цалин өндөр болгох.

Энэ нь чадваргүй хүмүүс төрд найраагаар ордгийг зогсоож , харин чадвартай хүмүүс мөнгөнд санаа зоволгүйгээр шударгаар ажлаа хийх нөхцөл болох байх. Цалин нь амьдралд нь хүрэхгүй болохоор эрх мэдлээ ашиглаж амьжиргаагаа залгуулах, чадваргүй хүмүүс эрх мэдэлд хүрэх гэж төрд найраагаар орох гэх мэт үзэгдлүүдийг үндсэнд нь арилгахад шалгуур, цалин 2 нэлээд чухал байх.

(Хөгжсөн орнуудын жишгээр бол төрийн албан хаагчийн шалгалт нь шилдэг сургуулийн толгойтой оюутнууд нь л давж гардаг маш өндөр босготой байдаг. Дээр нь төрийн албан хаагчийн цалин, тэтгэвэр тэтгэмж нь xувийн секторын дунджаас өндөр байдаг болохоор сайн хүмүүс ч цалинг асуудал болгохгүй төрийн албанд үргжэлжлүүлэн зүтгэх нөхцөл болдог.)

2. Улстөр, мэргэжлийн ажлыг ялгаж салгах.
Эрх баригч нам солигдоод л байгууллагаараа өөрчлөгддөг эсвэл АН МАН аараа талцаад ажлаа хийдэггүй биш, зөвхөн улстөрийн албан тушаалтнууд нь солигдоод мэргэжилтнүүд нь санаа зовох юмгүй урдах юмаа хийгээд явдаг болох.

3. Эдийн засагтаа нэмэр болохгүй гэхэд гай болдоггүй байх.
Төр нь баарны ажиллах цагаас эхлээд төмөр зам, Оюутолгойн хөрөнгө оруулалт хүртэл оролцохгүй юм байхгүй, тэгээд ихэнхдээ буруу зүйл хийгээд тэрийгээ эргэж засах гэж мунгинах хооронд цаг хугацаа, мөнгө, боломжууд алддаг байдлыг зогсоох.

Зөв үү?

Tuesday, September 24, 2013

Англид бодогдсон зүйлс




Лондонд өмнө нь очиж байгаагүй ч давхар автобус, улаан утасны бүхээг, Биг Бен, бөөрөнхий малгайтай цагдаа...тэгээд хатан хааны ордон гээд л 10 жилийн англи хэлний сурах бичиг дээрээс аль хэдийн мэдэх зүйлс олон болохоор нэг л танил хот шиг санагдана. 2-3 давхар тоосгон байшингууд, хуучин чулуун зам, 2 талаар нь эгнүүлж тавьсан машинууд нь мистер Бин дээр гардаг шиг л. Бараг л... Харин  цэлмэг тэнгэр, гийсэн нар, найрсаг инээн тайван алхсан хүмүүс угтсан нь Англичуудын талаарх стереотайпийг бүрэн эвдсэн зүйлс байв.

Ньютон, Шекспир, Битлз эсвэл Робингуд, Харри Поттер гээд олон алдартны эх нутаг болохоор үргэлж очиж үзэхийг хүсдэг байсан Англи орныг үзэх боломж ингэж нэг гарав. Хамгаас сонирхол татсан асуулт бол нэгэн цагт дэлхийг захирч байсан их гүрэн, орчин үеийн дэлхийг бүтээсэн, Англи хэлийг зохиосон хүмүүс өнөөдөр хэрхэн амьдарч байна вэ? гэдэг  байлаа. Богино хэдий ч хэсэг хугацаанд "жинхэнэ" Англичууд, цагаачид, жуулчид, оютнууд, Британид байдаг Монголчууд гээд өнөөгийн Англи орны хэсэг бүрийн төлөөлөл болсон хүмүүстэй уулзах зуураа энэ асуултынхаа хариултыг эрж явлаа. Их сургуулийн кампусаас пикник парк, кафе, сүм тэгээд мэдээж паб. Хотод, бас хөдөө.
Ингээд асуултынхаа хариуг эрж явах зуур доорхи 3 сэдвийн талаар бодогдсон зүйлсээ хуваалцъя.





1. Түүх, түүхээ хадгалсан байдал

Гайхалтай түүхтэй энэ орны нэг гайхалтай зүйл нь олон олон иргэний дайн, хувьсгал, дэлхийн дайнуудыг туулсан ч түүхээ маш сайн хадгалж үлдсэн явдал. Музеид ч тэр, бодитоор нь ч тэр. Хэдэн мянган жилийн түүхтэй стонехенжээс эхлээд, ромчууд ирэхдээ үлдээсэн зүйлс, загалмайтны дайны үеийн паб, 1000 жилийн өмнө баригдсан их сургууль, Шекспир Ньютоны төрөлх гэр, аж үйлдвэржилтийн  үеийн анхны уурын тэрэг, эзэнт гүрний үед дэлхийн өнцөг булан бүрээс цуглуулсан зүсонин содон зүйлс, 2 дайнд бөмбөгдүүлсэн анхны сүм гээд юу л бол юу, тэр чигээрээ хадгалагдан үлдсэн нь гайхалтай санагдаж байв.

Гэхдээ нөгөө талаас, хэт өнгөрсөн түүхдээ хайртай, шинэ зүйл хийхдээ жаахан удаан хүмүүс шиг санагдах үе ч байв. Наад захын жишээ гэхэд, хүн амьдрахад хамаагүй илүү тав тухтай байшин барьдаг технологи гарчихаад байхад л 100-200 жилийн өмнөх байшинтайгаа зууралдаад байна гэдэг...Уул нь илүү орчин үеийн том, илүү тухтай тэгээд илүү хямд байшинд амьдрах нь хуучин байшин засаад үзээд байснаас дээр л баймаар юм.

Английг өнөөгийн Англи болгосон гол зүйл нь хуучинсаг үзэл биш харин Ньютон, Дарвин, Черчил гээд үе үеийн суутнуудынх нь шинэлэг сэтгэлгээ. Өнөө үед үеээ өнгөрөөсөн улс болон унахгүйн тулд өдий хүртэл явж ирсэн замаа эргэн нэг харах хэрэгтэй байх. Гэхдээ энэ нь хуучнаа санагалзах гэсэн үг биш юм...

Ямартаа ч түүхээ ингэж авч үлдэж чадсан, сайнтай муутай нь түүхээ мэддэг, түүхээрээ бахархдаг бусад хүмүүст тайлбарлаж мэддэг хүмүүс дунд ороход тэднийг үнэхээр хүндлэх сэтгэл төрж байв. Харин манайх дутахгүй сонирхолтой, баялаг түүхтэй хэрнээ бүгдийг нь устгасаар ирсэн, одоо ч үргэлжлүүлэн устгаж буй гэж бодохоор харьцуулаад харамсах сэтгэл ч төрж явав. Уул нь түүхээ мэдэхгүй хэрнээ хоосон онгирдог биш, сайнтай муутай нь мэдээд, түүхээ санагалздаг биш түүхээсээ суралцдаг байвал...





2. Класс, нийгмийн халамж ба боловсрол

Английн бас нэг гол онцлог гэвэл маш өгөөмөр(Европын?) нийгмийн халамжийн систем. Үнэгүй улсын эмнэлэг, сургууль, хямдхан улсын орон сууцнууд.  Дээр нь олон янзын тэтгэмжүүд. Сайн талаас нь харвал үнэхээр хүний төлөө байгуулсан нийгэм. Санхүүгийн боломжгүй, туслах дэмжих хүнгүй байлаа ч өвчин зовлон байвал эмчлүүлээд, сурч боловсроод цаашдаа хөдөлмөрийнхөө үр шимээр сайхан амьдрах өргөн боломж нээлттэй. Улс нь иргэддээ ингэж анхаардаг болохоор дэлхийн өнцөг булан бүрээс шинэ амьдралыг эрэлхийлсэн сая сая хүмүүс Английг зорьдог байх. Үр дүнд нь цагаачид нь Англичуудаасаа олон Лондон хот. Гудамжинд, метронд ер нь хаана л бол хаана хар, шар, цагаан, бор гээд байж болох бүх өнгө, хэлбэр хэмжээний хүмүүс нэг дор янз бүрийн аялга, хэлээр ярьцгаана. Дунд ямар ч царай, хэл соёл, аялгатай байлаа ч өөрийгөө гадаад хүн гэдгээ мэдрэхгүй нь тун амар.

Гэхдээ эдгээр олон янзын хүмүүс нэг дор цуглаад бүгд эрх тэгш, ялгарах зүйлгүй амьдардаг уу гэвэл тийм биш. Угаасаа эртний язгууртан тариачнаараа тод ялгардаг классын тогтолцоотой нийгмийг нь тэгшитгэж өгөх том хувьсгал эсвэл дайны ялагдал түүхэнд нь байгаагүй болохоор одоо ч хүмүүс нь үүсэл гарлаараа ялгагдана. Хатан хаан, түүний хамаатан, язгууртан зэрэгтэн, цагаан Англи эсвэл цагаач байхаас их зүйл шалтгаалж, олдох боломж нь тэнгэр газар шиг зөрүүтэй. Цагаачийн хүү улсаа удирдана гэдэг энэ улсад бүтэшгүй зүйл.

Английн энэхүү тэгш биш нийгмийг хадгалж, улам хүчтэй болгож байдаг гол зүйл нь боловсролын систем нь.

Нэгт, хэн ч харсан адилхан хэмжүүрээр дүгнэдэг гэхээсээ зохион бичлэг, тодорхойлолт гэх мэт илүү үзэмжээр дүгнэдэг их сургуулийн элсэлтийн шалгуур. Үнэхээр гоц ухаантай л биш бол жирийн онц сурдаг цагаачийн хүүгээс нийгмийн статус өндөртэй цагаан Английн хүү Кембриж, Оксфордод тэнцэх магадлал өндөр. Ийнхүү элит классийн хүүхдүүд л элит сургуульдаа элсээд эргээд нийгмээ жолооддог элит болцгооно. Харин жирийн ардын хүү яаж ч хичээгээд жирийн ардаараа үлдэх магадлал өндөр.

Хоёрт, үнэгүй улсын сургууль ба өндөр төлбөртэй хувийн дунд сургуулиудын сургалтын чанарын ялгаа. Эцэг эх нь хар ажил хийж, өдөр тутмын амьдралаа л залгуулдаг энэтхэг хүүгийн хувьд бусад цагаачдын хүүхдүүдийн нэгэн адил сургалт муутай үнэгүй улсын сургуульд сурахаас өөр аргагүй. Харин тэнд сайн мэдлэг олж авна гэдэг угаасаа хэцүү. Түүнд ирээдүйд сайн боловсрол эзэмшиж, престиж карьер хөөнө гэдэг тэнгэрээс од шүүрэхээс ч хэцүү. Дараагийн үеийн ажилчин анги ингэж улсын сургуульд бэлтгэгдэнэ.  Гэхдээ өмнөх үеэсээ илүү Англи хэлтэй, илүү Английн дэг жаяг, соёлыг мэддэг. Харин өндөр орлоготой цагаан Английн хүү 6 наснаасаа зангиа зүүн төлбөртэй сургуульд чанартай мэдлэг олж авч, сайн их сургуульд элсэж өндөр цалинтай ажилд орох эхний хаалга нь нээгдэнэ.

Ийм ялгаатай цикл дараагийн үед дахиад л давтагдана. Энэтхэг хүүгийн хувьд Мумбайн захд байснаасаа дээр нөхцөлд улсын үнэгүй халамжийг авч байгаа болохоор бухимдах, гомдоллох зүйл байхгүй. Гэхдээ үнэгүй зүйл гэж байдаггүй, харин алдагдсан боломж гэж байдаг...

Ер нь халамж их байнаа гэдэг нөгөө талаас үг хэлэх эрхээ боолгуулна гэсэн үг. Англичууд ч яахав, хөгжөөгүй орны хэдэн цагаачдыг хямдxан тэжээж байгаад хамаг хар ажлаа хийлгэчихдэг ухаантай улсууд юм байна. Харин Монголд тараагаад байгаа мөнгө инфляц, ашиггүй зарацуулалтаас гадна ямар үр дүн авчирч болох бол? Жишээ нь 1 бүтэн ном унших, 1 шөнө хичээл хийж суух тийм сурах эрмэлзэлгүй оюутнууд мөртлөө 70 мянгыг нэхэх, болж өгвөл үнэгүй (эсвэл маш хямд) сурах гээд байнаа гэдэг нь чанартай боловсролыг шаардах амаа таглуулж, улам л сурах боломжоо алдаж байна л гэсэн үг байх...Эрх баригчид нь мэдлэггүй хүмүүсийг доромжилсон бодлого гаргаад, үг дуугарвал нь үнэгүй зүйлээр амыг нь тагладаг тогтолцоо тогтсоны нэг том шинж нь халамжийн тогтолцоо байж ч болох юм...









3. Сүм болон шашин

Английн тосгон бүрт заавал байдаг 3 зүйлийн нэг нь сүм. (Нөгөө 2 нь паб, шуудан). Робингудын домгоос их сургуулийн кампус, хатан хаан хүртэл сүмтэй салшгүй холбоотой. Сүм болон шашны үүрэг ролийг ойлгохгүйгээр энэ улсын нийгэм, соёл, хүмүүсийг нь ойлгох гэж оролдох нь учир дутагдалтай.

Хаан нь дахиж гэрлэхийн тулд улсаараа Ромын католик сүмээс татгалзаж шинээр үүсгэсэн Английн өөрийн шашин, эсвэл пиво уудаг пааб болгочихсон сүм, бүтэнсайнд модерн байшинд рок хөгжим тоглоод дуулдаг цуглаан гэх мэт  Английн шашинд сонирхолтой зүйлүүд их. Эсвэл аль нэг өдөр сүмд цуглараад өдрин хоол идээд тоглоом тоглоно. Ямар ч шашин байхгүй. Шашинд тэгтлээ серъёз ханддаггүй юм уу гэхээр долоо хоногийн бас нэг өөр орой нэгнийдээ цуглаад библи уншиж, залбирцгаана. Дотор нь тэтгэврийн эмээ өвөөгөөс гадна Оксфорд, Кэмбрижийн боловсролтой физик, робот судалдаг докторын оюутнууд ч байна.

Ерөнхийдөө шинжлэх ухаан, улсын хөгжил, хэдэн сая хүний амийг авч одсон олон дайнуудын дараа Англичуудын бурханд итгэх суларсан гэнэ. Тэгээд яриаг нь сонсож байхад шашинд их итгэж байгаа хүмүүст нийтлэг анзаарагдсан зүйл нь амьдралд нь хэзээ нэгэн цагт тохиолдож байсан ямар нэгэн сорилт эсвэл хүнд зүйл. Ер нь хүн хэцүү зүйлтэй тулгарахаар өөртөө итгэх итгэл нь суларч, хийж чадахгүй зүйлийг нь хийж өгөх ямар нэг далдын хүчинд сүүлийн найдвараа тавьдаг бололтой. (Энэ нь магадгүй зовлон бэрхшээлийг даван туулж, амьд үлдэхэд нь тусалдаг нэгэн төрлийн өөрийгөө хамгаалах инстинкт байж болох юм) Тэгэхээр шашин гэдэг нэг ёсондоо сэтгэл санааны сул дорой байдлаа нөхөж, өөрийгөө тайвшруулж, сэтгэлийн тэнхээ олж авах нэг үр дүнтэй арга бололтой. Иймд шашин цаг үеэ даган өөрчлөгдөж, хэт туйлшралгүй тодорхой нэг хэмжээнд байж байхад буруу зүйл байхгүй юм байна гэсэн бодол төрж байв.

Харин Монголын хувьд, 90-ээд оноос хойш шашин хүчтэй дэлгэрч, ялангуяа сүүлин үед хэрээс хэтэрч мухар сүсгийн аюулд ороод байгаа гол шалтгаан нь шилжилтийн үед олон хүний амьдрал хэцүү болж, сэтгэл санааны байдал нь амар тайван биш болсонтой холбоотой болов уу. Нийгэм хямарч, хүмүүсийн сэтгэлийн тэвчээрийг шалгах болсон тул ямар нэгэн далд хүч, бурханд итгэх итгэлээр алдагдсан тайван байдлаа нөхөх хэрэгцээ үүссэн байх. Харамсалтай нь эрэлт нь нийлүүлэлтийг бий болгодог гэдэг шиг үүн дээр дөрөөлөн олон хүмүүс нийгэмд хэрэгтэй баялаг бүтээх салбарт орж хөдөлмөрлөхийн оронд лам хуврага бөө болон сайн санаа гэхээсээ залилангийн  шинжтэй зүйл хийж байх шиг байна...Бас бараг л тааралдсан модондоо хадаг дарцаг даавуу уяж, хоол хүнсний зүйл цацаж байгалиа бохирдуулж байх шиг байна...


Friday, September 20, 2013

Уналтын сайн тал


Төгрөгийн ханш уналаа л гэнэ, төсвийн алдагдал ихэслээ л гэнэ, эдийн засаг уналаа л гэнэ. Гэхдээ миний бодлоор энэ бол асуудал биш, харин сайн зүйл. Учир нь иймэрхүү цочрол нь жинхэнэ хямралаа олж харахад тус болох сануулга болох болохоор.

Ер нь бол иймэрхүү түр зуурын өсөлт уналтууд нь тухайн үедээ хүнд тусч магадгүй ч урт хугацаанд бол нэг их санаа зовох зүйл биш. Бүр эвгүйтэх гээд байвал хэн нэгэн дарга сайдыг солих, эсвэл хууль дүрмээ өөрчилж засах, зээл тусламж аваад ч юм уу шийдэх арга олдож л таараа (ойрд ер нь тэгж л эхэлж л байх шиг байна). Тэгээд экспорт, гадны хөрөнгө оруулалт өөр юу байдаг юм, асуудал үүсгэх гээд байгаа зүйлүүд нь байсан байрандаа очоод эдийн засаг яваандаа тогтворжих байх. Асуудалгүй (гэж найдаж байна...).

Харин жинхэнэ санаа зовох ёстой, асуудал болгох ёстой зүйл бол бидний сэтгэхүй. Хөгжил, сайхан амьдралыг хэтэрхий амархнаар төсөөлдөг тэр сэтгэхүй. Хоосон ам, хийлсэн цээжээ өөрчилье гэж боддоггүй тэр сэтгэхүй.

Уул нь бидний араас нь очих гэж хүсээд байгаа хөгжсөн гэгддэг орнууд дотор амархан замаар явсан улс нэг ч байхгүй. Амархан л байсан бол дэлхийн 200 гаруй орноос 10 хуруунд багтах хэдхэн улс хөгжилд хүрээд, үлдсэн олонхи нь мань мэт (зарим нь арай гайгүй) шиг төөрч будилж явахгүй л байсан байх. Ер нь бол хөгжлийн түлхүүр газар доорхи баялаг, гадагш нь зардаг бараа, гаднаас оруулж ирдэг доллар ч юм уу эсвэл тогтвортой валютийн ханшийн аль нь ч биш. Тийм ч амархан биш.

Харин цэвэрлэгчээс дарга нь хүртэл хийх ёстой ажлаа хариуцлагатайгаар яс хийдэг тэр сэтгэхүй. Хэдэн сая хүн цугласан хотуудад 24/7/365 цаг баялгийг бүтээж байдаг тэр хэмнэл. Шөнө нь шоудаж, зун нь наадамлаж, хагас бүтэн сайнд зугаалга архидалтаас гадна бас тогтмол ажил өрнөж л байдаг тийм амьдралын хэв маяг. Заримдаа хөгжил, сайхан амьдралд хүрнэ гэхээсээ хэдэн үеээрээ тэрнийхээ боол нь болж хариуцлагад дөнгөлүүлсэн мэт харагддаг тийм л тогтолцооны үр дүнд хөгжсөн байдаг. (Гэхдээ бас ийм амархан ч биш, эдгээр нь хөгжлийн түлхүүр гэхээсээ хөгжилд хүрэх хамгийн наад захын зүйл гэх нь илүү оновчтой байх)

Харин 1 шөнө ширээний ард сууж хонох, 1 бүтэн ном уншиж үзээгүй  оюутнууд, өдөржин цаг нөхцөөж SNS эргүүлдэж суудаг ажилтан албан хаагчид, өмнө нь гаргасан буруу шийдвэрээ л эргэж буцаж засч суудаг бодлого боловсруулагчид хөгжилд амархан хүрнэ гэж бардам боддог тэр сэтгэхүй бол жинхэнэ хямрал. Энэ сэтгэхүйнээсээ салаагүй цагт, "Андуураад байна аа та нар, Тийм ч амархан биш шүү!" гээд сэрүүн зүүднээс нь сэрээж өгөх иймэрхүү цочрол энэ улсад үе үе хэрэгтэй байх...

Tuesday, May 28, 2013

Game theory and election



Сонгох эрхтэй байдаг, сонгох хэрэгтэй байдаг, гэхдээ сонгочихмоор нэр дэвшигч байдаггүй ээ... яах вэ?

Байгаа гол сонголтууд "ямар хүмүүс вэ?" гэвэл--
"нэр цэвэр, гар цэвэр, сэтгэл цэвэр" л гэнэ, эсвэл "ардчилсан ерөнхийлөгч" л гэнэ. Даан ч эдгээр реклам нь сонгох хангалттай шалтгаан болох чанарууд биш, харин байхгүй бол сонгохгүй байх хангалттай шалтгаан. Зүгэээр төрийн тэргүүнд байх ёстой хамгийн наад захын зүйлс...

Сонголтууд "юу хийсэн хүмүүс вэ?" гэвэл барилдахаас өөр юм хийгээгүй л гэнэ, хошгируулахаас өөр юм хийгээгүй л гэнэ. Дүндээ дүн ч юм уу. Хэхэ.

Тэгвэл сонгогдвол "юу хийх хүмүүс вэ?" гэж бодох гэхээр улстөрчдийн худлаа амлалтад итгэхээ больсон болохоор бүр хэцүү. Хийнэ гэж ярих зүйлс нь биелэх ч юм уу, гүй ч юм уу... Ингээд энэ 2 бүткүээ гэвэл Энxбаярын намыг "гаргаж ирэх" гээд байдаг.

Иймд сонголт хийхдээ нэр дэвшигчид "ямар хүмүүс вэ?", "юу хийж ирсэн бэ?", " (сайн юм) юу хийх бол?" гэхээсээ, "хэн сонгогдчихвол юу болох бол?" гэж бодох нь дээр байж магад. Өөрөөр хэлвэл "хэн сонгогдвол ямар сайн зүйл болох бол?" гэх биш, харин аль тохиолдолд сайн зүйлст саад болж буй зүйлс хамгийн ихээр багасах бол гэж бодож саналаа өгдөг ч юм уу...

Жишээ нь Монголыг хойш нь чирч, сайн зүйл тохиолдоход сөргөөр нөлөөлж буй нэг том зүйл нь авилга. Аль ч намд авилгач байдаг л байлгүй. Тэгэхээр, хэрэв Элбэгээ сонгогдчихвол МАН-тай холбоотой авилгачид багасах уу?, хэрэв аварга сонгогдчихвол АН-ын Баярцогт шиг нөхдүүд зүгээр мултрахаа болих уу?, эсвэл Энхбаярын намаас ерөнхийлөгч төрвөл Энхбаярт тохиолдсон зүйлс МАНАН-д байсан авилгачдад тохиолдох уу...

Аль сонголт нь Монголын ирээдүйд хамгийн сайн сонголт болох бол?