Ухаан ба аз жаргал

Ухаантай хүн аз жаргалтай амьдарч чадахгүй бол ухаантай байхын хэрэг юу вэ? Хүний амьдрал хязгаартай, тэрхүү цаг хугацааг харуусал гунигтай өнгөрөөх бол ухаантай байхын хэрэг юу вэ гэдэг чухал асуулт. Мэдээж “ухаан” гэж юу вэ, “аз жаргал”-ыг юугаар хэмжих вэ гэдэг төвөгтэй зүйлс. Энэ талаар ямар судалгаа байдгийг сонирхож үзлээ. 


Ухаантай шийдвэр зовлонгоос сэргийлэх үү?

IQ өндөртэй хүмүүс дунджаар амьдралд илүү сэтгэл хангалуун байдгийг цөөнгүй судалгааны үр дүн харуулдаг байна.

• Британид 6870 хүн дээр хийсэн судалгаагаар IQ 70-99 хүмүүс амьдралдаа хамгийн сэтгэл ханамж багатай байсан бол 120-129 хүмүүс хамгийн өндөр байв.  ( https://www.cambridge.org/core/journals/psychological-medicine/article/relationship-between-happiness-and-intelligent-quotient-the-contribution-of-socioeconomic-and-clinical-factors/852640AC984DB7EC623D9D2C1A2D0A5A/core-reader 

• 10,000 британи хүн дээр хийсэн бас нэг судалгаагаар багадаа IQ өндөртэй байсан хүмүүсийн сэтгэл ханамж илүү тогтвортой байдгийг харуулжээ: (Энд: https://www.psychologytoday.com/us/blog/significant-results/201410/the-surprising-connection-between-intelligence-and-happiness). 

Оюуны чадавхи өндөртэй хүмүүс ихэвчлэн дундаж хүнээс илүү боловсролтой улмаар санхүүгийн хувьд илүү амжилттай, аливаа зүйлийг тунгаан боддог иймд аливаа эрсдэлд илүү бэлтгэлтэй тул жаргал их биш гэхэд ядаж зовлон бага байх боломжтой бололтой. Ямартаа ч сайн бодож гаргасан шийдвэрүүд харилцаа, карьер санхүү гээд амьдралын олон талбарт асуудал, зовлонд унагах эрсдэлээс сэргийлнэ гэж үзвэл толгой дотроо сайн процессортой байвал мэдээж тустай байж болох. Гэхдээ тэнэг шийдвэрүүдээс зайлсхийж, зовлонгоос сэргийлснээр жаргалтай байх албагүй. 

Оюун ухаан аз жаргалд хүргэх үү?

“Интеллект өндөртэй хүмүүс аз жаргалтай байхыг би маш ховор харсан” гэж нэг нэртэй зохиолч хэлсэн удаатай. Ер нь оюуны чадавхи өндөртэй хүмүүсийг харж байхад дараах 3 зүйл нийтлэг ажиглагддаг санагддаг. 

1. Аливаа зүйлийг 2 талаас харах нь түгээмэл. Сайн зүйлээс ч эрсдэлийг хайж олж харна гэдэг тийм ч жаргалтай зүйл биш болов уу. 
2. Илүү амбицтай байх нь түгээмэл. Өндөр чадвартай хүмүүс өндөр харайхыг хүсдэг ч, өндөр зорилго тавих тусам биелэхгүй байх, унах магадлал нэмэгдэнэ. Энэ мэдээж аз жаргалд сайнгүй.
3. Потенциаль өндөртэй хүмүүс багаасаа л бусдаас өөр байдаг. Натур нь бусдаас ялгаатай тул хүний ая эв олох, олонд тааруулж амьдрах нь амаргүй.

Хэдийгээр ухаантай хүмүүс тэнэг шийдвэр бага гаргаж, олон зовлонг тойрох боломжтой байж болох ч 1) аливаа зүйлийг байгаагаас нь сайнаар хардаг өөдрөг хүмүүстэй харьцуулахад, 2) ирээдүйн амбиц чухал биш, одоогоороо амьдардаг эсвэл 3) бусад хүмүүстэй нийцэл/харилцаа сайтай хүмүүстэй харьцуулахад аз жаргал багатай байх боломжтой.   

Суут ухаан, онцгой авъяас хараал уу ерөөл үү?

Тархины аль нэг хэсэг нь жирийн хүнээс хэд дахин хөгжилтэй байх нь бурхан/байгалиас заяасан бэлэг үү, эсвэл хараал уу? Гоц авъяастай хүүхдүүд бие сул, депресст илүү өртөмтгий байх нь түгээмэл. Чикаго, MIT гээд нэртэй сургуулиудын оюутнуудын дунд амиа хорлолтоор тэргүүлдэг. Суут ухаантнуудын хувийн амьдрал гунигтай түүхээр дүүрэн. Тэд пессимист байх нь түгээмэл, жирийн хүний хувьд том амжилт тэдний хувьд уналт байж болно, тэд тэвчихэд хэцүү ааш авиртай ганцаардмал байх нь цөөнгүй.

Тэд хосгүй зургийг зурна, хөгжмийг туурвина, математикийн тэгшитгэлийг бодно, сансар огторгуйн нууцыг тайлна. Орчин үеийн амьдрал, шинжлэх ухаан технологийн хөгжил, соёл урлаг иймэрхүү суутнуудгүйгээр өнөөгийн түвшинд хүрэх аргагүй. Түүхээс харахад Ван Гог, Бетховен, Ньютон, Эйнштэйний хувь нэмэр чухал байсан ч, тэд аз жаргалтай амьдрах эсэх нь сонин байгааүй. Гений хүмүүс аль нэг чиглэлээр хүн төрөлхтний хөгжлийг нэг алхам урагшлуулах хэрэгсэл л байж гэж хүртэл бодогдохоор тохиолдлууд маш их.

Юу хийх хэрэгтэй вэ?

Тархины аль нэг хэсэг өндөр чадвартай байх нь ухаан гэсэн үг биш. Энэ бол зүгээр л нэг төрлийн авъяас. Магадгүй байгалиас хүн төрөлхтөнд өгсөн бэлэг. Харин тухайн хүндээ хараал мэт байх нь ч бий. Тэгвэл ухаантай хүн юу хийх хэрэгтэй вэ? Хугацаатай амьдрал, хязгаартай цаг хугацааг хэрхэн үнэ цэнэтэй, аз жаргалтай өнгөрөөхөө мэдэхгүй бол ухаантай гэсэн үг биш болов уу. Иймд аз жаргал гэж ерөнхий тохиолдолд юу байдаг вэ, яг чиний хувьд юу вэ, түүнд хэрхэн хүрэх вэ гэдгийг нухацтай бодох нь чухал. 

David Rubenstein, Keynote Speaker | Wharton MBA for Executives Philadelp...

Хавар болгоны нэг онцгой үйл явдал бол их сургуулиудын төгсөлтийн баяр санагддаг. Шинэ төгсөгчдөд нэртэй хүмүүсийн зөвлөгөө, хэлэх үгийг хүргэдэг commencement speech-үүдийг одоо ч сонсох дуртай. Энэ жил өглөө орой зам дээр түгжрэх үедээ D.Rubinstein-ий ярилцлагуудыг их сонссон болохоор түүний Wharton Executive MBA нарт тавьсан илтгэлийг нөхөж сонсов. Түүний ярилцлагын стилээс сурах зүйл их санагддаг -- маш энгийн, бас хөгжилтэй байдлаар ярьдаг нь ямар ч сэдвийг мэдэхгүй хүнд ч ойлгомжтой, хүртээлтэй болгодог. CEO нар энд тэнд очоод илтгэл тавихаар залыг унтуулаад байхаар нь ийм форматыг зориуд боловсруулсан гэдэг. Илтгэл нь ч бас ярилцлагын формат шигээ сонсоход төвөггүй, чих рүү урсаад орно. Энэ их чухал чадвар.



Илтгэлийн агуулга:

1) Карьер солих тухай

2) MBA & Мөнгөний тухай

3) Филантропын тухай

4) Байнга уншиж байх тухай

How to Achieve Your Most Ambitious Goals | Stephen Duneier | TEDxTucson

Том зорилгыг биелүүлэх амархан арга:

1) Гүйцэтгэж болохуйц жижиг ажлуудад хуваах,

2) Ажлын тѳлѳвлѳѳгѳѳ/хуваарь зохиох

3) Хуваариа мѳрдѳх

5.9

2015 оны зун Байгаль нуурын ойролцоо нэг тосгонд энэ зургийг дарсан санагдаж байна.

Оросын аль ч зах хязгаарын ямар ч жижигхэн суурин, тосгон бүрт байдаг нэг зүйл бол энэ --Дайнаас хэзээ ч эргэж ирээгүй залуусынхаа нэрсийг тодоор сийлж бичээд, дээр нь мѳнхийн гал, эсвэл гашуудаж байгаа эхийн хѳшѳѳ.

Үнэхээр ч 2-р дайнд Орос шиг их хохирол амсч, их зовлон үзсэн орон үгүй. Дэлхий даяар энэ дайнд нийт 60 сая орчим хүн амь үрэгдсэнээс, 20 сая нь oрос хүн байсан. Герман тэгэхэд 7-8 сая хүнээ алдсан байдаг.

Энэ дайныг дэлхий нийт "2-р дайн" гэдэг нэрээр л ихэвчлэн мэддэг. Ихэнх хүний хувьд киноноос үздэг үлгэр домог шиг л, амьдралаас нь хол зүйл.

Харин хүн амынхаа 1/4-ийг дайнд алдсан Орос орны хувьд бол ѳѳр мэдрэмж, ѳѳр дурсамж. Оросын ард түмний хуьвд энэ бол зүгээр нэг "2 дугаар" дайн байгаагүй, харин "Аугаа их Эх орны дайн" гэж нэрлэгддэг дайн байсан. Хүүгээ эсвэл охиноо, эр нѳхрѳѳ, эцэг эх, найз нѳхрѳѳ алдсан орос хүний хувьд энэ дайн давтагдашгүй, дугаарлашгүй, эдгэшгүй гүн шарх үлдээсэн гашуун түүх байсан.

"Ухрах газар үгүй, ард чинь Москва байна" гээд цээжээрээ эх орноо хамгаалсан учир дайны хохирол ч маш их байж. Дайн эхлэхэд бэлтгэл дутуу байсан Орос цэргүүд водка шот татаад пулеметны ѳѳдѳѳс дундаа 1 буу бариад ар араасаа гүйгээд гардаг байсан гэдэг. Яг л Jude Law-ийн тоглосон мэргэн бууч Василий Зайцевийн тухай Enemy at the Gates кинон дээр гардаг шиг.

Тосгоны тариачин эрс ч энд тэнд хүрз сэрээгээ бариад автомат, танкаар зэвсэглэсэн Германуудын эсрэг партизаны тулаан ѳрнүүлж байв.

Ёроолгүй мэт их зовлонгийн эсрэг мятрашгүй тэмцсэний эцэст 1945 оны 5 сарын 9-нд буюу ялалтын ѳдѳр тохиоход Орос оронд баяраа тэмдэглэх водка олдохгүй, хамгийн ховор нандин бараа болсон гэдэг.

Харин ѳнѳѳдѳр үндэсний баяр болсон энэ ѳдрийг Оросын ард түмэн огт ѳѳрѳѳр тэмдэглэдэг. Водка уухгүй. Дайныг нүдээрээ үзсэн ахмадууд дээрээ очиж золгоно. Тосгон суурин бүрт байх дурсгалын хѳшѳѳнд цэцэг тавина.

Хѳшѳѳн дээр нэрийг нь мѳнхѳлж сийлсэн тэдгээр залуус байгаагүй бол Орос орон тѳдийгүй, улс орон харгалзахгүй fb-ээр найз болоод бие биедээ like дардаг ѳнѳѳгийн дэлхий ертѳнц, хэдэн тэрбум хүний хувь заяа одоогийнхоос огт ѳѳр байх байсан ч байж болох...

The surprising science of happiness | Dan Gilbert

Michael Jordan "Become Legendary #2" Nike Commercial

The Science of Well Being

Карантины үеэр "The Science of Well-Being" гэх Йелийн их сургуулийн 317 жилийн түүхэн дэх хамгийн алдартай энэ хичээлийг Coursera дээр авч байгаа (үнэгүй). Ѳдѳр тутамдаа хэрхэн сэтгэл хангалуун байх, аз жаргалын тухай энэхүү хичээл дээр заавал гэрийн даалгавар хийх шаардлагагүй, видео бичлэг нь товч, их амар санагдсан. Ер нь карантины үеэр нийгэм, хүмүүсийн сэтгэлзүйг тогтвортой байлгахад чиглэсэн арга хэмжээ олон улс оронд дутмаг байгаа нь асуудлуудыг ар араасаа дагуулж буй. Зайнаас ажиллаж байгаа хүмүүсийн бүтээмж муу стресс ихтэй, гэртээ түгжигдсэн хосуудын хувьд салалт ихэсч, элдэв тѳрлийн донтолт хүчирхийлэлтэй холбоотой гэмт хэргүүд ч нэмэгдэж байгааг олон улсын хэвлэл мэдээллээр цацаж байна. Ер нь сошиал медиа, интернетээр хаашаа л харна, ѳвчилсѳн нас барсан хүний статистик байнга хараад суух нь ч таатай зүйл биш. Пандемиктай холбоотой стресс дээрээ нэмээд "инфодемик"-ийн стресст нэмж автах нь мэдээж сайнгүй. Карантины үеэр Шекспир шиг нэг зохиол (King Lean) бичиж, Ньютон шиг нээлт (татах хүчний хууль) хийдэггүй юмаа гэхэд эгэл жирийн хүмүүс ядаж ѳѳр ѳѳрсдийнхѳѳ сэтгэл санааг тогтвортой байлгах нь чухал болов уу. Үүнд энэ хичээл туслах байх.

V, U, L эсвэл I уу? Эсвэл огт ѳѳр зүйл үү?

Дэлхийн эдийн засагт коронавирусын үзүүлж буй нөлөөтэй холбоотой дараах 4 зүйлийг хэлж болохоор байна:

1) Эдийн засгийн үзүүлэлтүүд унаж байгаа ч энэ нь “нормал хямрал” биш, харин “механик зогсолт”

Сүүлийн 10 жил дэлхийн эдийн засгийн ѳсѳлтийн 1/3-ийг дангаараа бий болгосон Хятадын эдийн засаг 1978 оны шинэчлэлээс хойшхи хамгийн бага ѳсѳлттэй, дэлхийн гол эдийн засгууд болох Америкт 120 гаруй сар, Японд 80 гаруй сар үргэлжилж түүхэн рекорд тогтоосон тэлэлтийн мѳчлѳг дуусч, Европын гол эдийн засгууд агших нь тодорхой болоод буй. 2020 оны эхэнд хийгдэж байсан Дэлхийн эдийн засгийн чуулганы үеэрх ѳѳдрѳг тѳсѳѳллүүд замхарч, Хятад коронавирусын нѳлѳѳгѳѳр эдийн засгийн индикаторууд өнгөрсөн 2-р сард 30-40% унасан бол Америкийн эдийн засаг ирэх 2-р улиралд 20% агшина гэж Голдман Сакс төсөөллөө зарласан. Европт одоо карантин ид үргэлжилж эдийн засгийн үйл ажиллагаа эрчимтэй хумигдаж байна. Дэлхийн эдийн засгийн үзүүлэлтүүд 1929 оны Их хямрал, 2008-09 оны санхүүгийн хямралын үеэс ч хурдтай унаж буй бөгөөд, том дайнуудын үед ч эдийн засагт ийм хэмжээний "бүрэн зогсолт" тохиож байгаагүй. Юун V эсвэл U хэлбэртэй сэргэлт, харин I хэлбэртэй чѳлѳѳт уналт биш үү гэх эдийн засагчид ч байна (мэдээж Dr.Doom буюу N.Roubini). Дэлхийн эдийн засаг агшиж, хямрал руу орох эрсдэл байгааг харьцангуй консерватив гэдэг Валютын сангийн шинэ тэргүүн хүртэл мэдэгдээд байгаа. Гэхдээ статистик үзүүлэлтүүд ийнхүү муудаж байгаа нь эдийн засаг хямарснаас болж биш, харин вирусаас сэргийлэхийн тулд карантин тогтоож эдийн засгийг "хүчээр царцаасан" арга хэмжээний үр дүнд гэдгээрээ онцлог. Өөрөөр хэлбэл, карантины үед хүмүүс гэрийн хорионд орсноор олон улс оронд худалдан авалт багасч, үйлдвэр үйлчилгээний газрууд хаагдсанаар бизнес хумигдсаныг л эдгээр статистикууд харуулж байна. Ѳѳрѳѳр хэлбэл, асуудлын шалтгаан болсон вирус хяналтанд ороход эргээд сэргэх боломжтой тоонууд гэсэн үг.

2) Карантин эдийн засгийг хамгаалах гол арга боловч эдийн засагт зайлшгүй өвдөлт мэдрүүлнэ

Нормал эдийн засгийн хямралын үед зах зээлд мөнгө нийлүүлэхэд хүмүүс шинэ ТВ, машин, байр худалдаж авахаар компаниудын орлого нэмэгдээд эдийн засаг сэргэдэг. Харин вирусаас болж эрэлт нийлүүлэлт 2 талд карантины хязгаарлалттай, “эдийн засгийн бус шок”-той ийм үед хямралыг эмчилдэг энэ энгийн арга үр дүн багатай. Харин асуудлын гол шалтгаан болсон вирусыг тархаахгүй байх, хяналтанд оруулах нь л эдийн засгийг коронавирусаас хамгаалах сайн арга зам болно. Олон хүн халдварт ѳвчтэй үед эдийн засгийн талаар ярих аргагүй. Вирусыг зогсоох вакцингүй, дархлааг дэмжихээс өөр эмчилгээгүй энэ үед хамгийн сайн арга нь вирустай хүнийг эрүүл хүнээс тусгаарлах буюу карантин л болж таарч байна. Энэ нь бизнесийн хэвийн үйл ажиллагааг хязгаарлаж борлуулалт, цалин орлогыг бууруулж аж ахуйн нэгжүүд болон иргэдэд “санхүүгийн өвдөлт” мэдрүүлж буй. Гэхдээ “мөнгө үү, эсвэл эрүүл мэнд үү?” гэдэг нь толгой гашилгах сонголт биш бөгөөд, хэрэв вирус хүн амын дунд ѳргѳн тархвал эдийн засагт хавьгүй илүү зардалтай. Тухайлбал, 14-р зуунаас хойш 100 мянган хүнээс дээш хүний аминд хүрсэн 12 пандемикийг авч үзвэл ажиллах хүчний эрүүл мэнд, улмаар эдийн засагт үзүүлсэн хохирол нь 40 жил хүртэл хугацаанд үргэлжилсэн тохиолдол ч бий. Мѳн дэлхий даяар 50 сая хүнийг үхэлд хүргэсэн 1918-20 оны Испани ханиадны үеэр тусгаарлах арга хэмжээг эртнээс авч хэрэгжүүлсэн хотууд пандемикийн дараа эргээд эдийн засаг нь хурдтай сэргэсэн байдаг.

3) Макро эдийн засгийн бодлого вирусыг эмчлэхгүй ч “санхүүд мэдрэгдэх өвчнийг” зөөллөхөд анхаарч, харин вирусын дараа эдийн засгийг тэлэх орон зайтай үлдэх нь чухал

Дэлхий даяар хурдтай тархаж буй вирустай тэмцэх тулааны эхний фронт нь мэдээж эрүүл мэндийн салбар. Харин макро эдийн засгийн бодлогоор вирусыг дарах боломжгүй ч, эхний ээлжинд эрүүл мэндийн салбарыг дэмжих, мѳн эдийн засагт, хүмүүсийн санхүүд мэдрэгдэх өвчнийг зөөллөхөд дэмжлэг үзүүлэх боломжтой. Нэн тэргүүнд вирусыг оношлох, эмчлэхэд шаардлагатай хүн хүч, эм тариа, багаж хэрэгсэл, эмнэлэг орон байранд шаардлагатай санхүүжилт хангалттай байх нь вирустай тэмцэх тулаан амжилтанд хүрэх үндэс болно. Үүнтэй зэрэгцээд вирусын эдийн засагт үзүүлэх шокын нѳлѳѳнѳѳс стратегийн чухал салбарууд, нийгмийн хамгийн эмзэг бүлгийн санхүүг хамгаалах нь чухал. Иймэрхүү гэнэтийн шок нь бизнес эрхлэгчид аливаа эрсдэлд бэлтгэлтэй эсэхийг шалгах том шалгуур болно, гэтэл санхүүгийн нѳѳц хязгаарлагдмал үед улс орны бодлого тодорхойлогчид ирээдүйн эдийн засагт хамгийн чухал салбараа авч үлдэх зайлшгүй сонголтыг хийхэд хүргэнэ. Ѳѳрѳѳр хэлбэл, жирийн үед ѳвдѳлт мэдрүүлж нийгмийн эсэргүүцэлтэй тулгарах тул хийхэд хэцүү бүтцийн бодлогыг хэрэгжүүлэх цаг нь одоо гэсэн үг. Ѳѳрѳѳр хэлбэл улс орны ирээдүйд үнэ цэнэ багатай бизнесийг хувь заяанд нь даатгаахаас ѳѳр аргагүй, ирээдүйн хѳгжлийн тулгуур болох бизнесүүдийг бол авч үлдэх шаардлагатай гэсэн үг. Харин саарсан эдийн засгийн үйл ажиллагааг тэлэх оролдлого бол вирусыг хяналтанд оруулсны дараах асуудал юм. Учир нь эдийн засагт “механик зогсолт” үүсгэсэн карантины үед ердийн үеийн эдийн засгийн зүй тогтол, түүнд нөлөөлөх төсөв мөнгөний бодлогын механизм бүрэн ажиллахгүй. Хэрэв эдийн засгийг тэлэх зорилгоор хэрэглээг нэмэгдүүлье гэвэл гэртээ сууж байгаа худалдан авагчийг “хаалттай дэлгүүр хэс” гэхтэй ялгаагүй. Харин бизнесийг тэлэх нь гэртээ тусгаарлагдсан ажилтныг “гарч ажил хий” гэдэгтэй ижил болно. Аль ч тохиолдолд эдийн засгийн статистик тоог өсгөх зорилгоор карантины үр дүнг бууруулж, вирусын эрсдэлийг нэмж ѳвчлѳлийн статистикийг нэмнэ гэсэн үг. Мөнгө санхүүгийн нөөц ямар ч улсад хязгаартай тул үр ашигтай, оновчтой зарцуулах нь чухал бөгөөд карантины үеийн санхүүгийн өвдөлтийг зөөллөөд, харин вирус хяналтанд орсны дараа “газаа гишгэж” эдийн засгийг хурдлуулахад шаардлагатай нөөцөө хадгалах нь чухал.

4) L хэлбэртэй уналтын эрсдэл бий юу?

Америкийг авч үзвэл 1918 оны Испани ханиад (АНУ-д 675 мянган нас баралт), 1958 оны Хонг-Конг ханиад (АНУ-д 116 мянган нас баралт), 1968 оны Азийн ханиад (АНУ-д 100 мянган нас баралт) гэх мэт сүүлийн 100 жилд тохиолдсон томоохон халдварт өвчнүүдийн үед эдийн засаг нь V хэлбэртэй сэргэлт буюу дотоодын нийт бүтээгдэхүүн (GDP) огцом агшаад, эргээд хурдтай сэргэсэн байдаг. Коронавирусын үед ч шийдвэртэй арга хэмжээг авч чадвал 2 сарын дотор вирусыг хяналтандаа оруулж, эдийн засаг эргээд сэргэж болохыг Хятадын жишээ харуулж байна -- үйлдвэрлэлийн салбар нь 3-р сард 90% орчим хэвийн үйл ажиллагаандаа орсон. Гэхдээ дэлхий даяар өвчлөл хурдтай тархсан өнөөгийн нөхцөлд дэлхийн эдийн засгийн суурь эмзэг байдалд вирусын шок нөлөөлбөл дараагийн том хямралын эрсдэл бий. Дэлхийн эдийн засгийн хямралын тухай яриа ѳѳрѳѳ шинэ сэдэв биш бөгөөд “худалдааны маргаан дараагийн хямралыг өдөөхвий", эсвэл "өгөөжийн муруйн хөмрөлт" хямралын дохио биш үү гэсэн болгоомжлол сүүлийн 2 жилд эдийн засагчдын дунд яригдсаар ирсэн. Хөгжсөн орнуудын хувьд хувийн секторын өр, хѳрѳнгийн захын уналт гол эрсдэл гэж нэрлэгдэж байсан бол хөгжиж буй орнуудын хувьд гадаад өр, хөрөнгийн урсгалын гадагшлах урсгал эмзэг байдал гэж нэрлэгдэж байв. Маш тодорхой эрсдэлүүд 2018 оноос хойш яригдсан учраас дэлхийн улс орнууд, ялангуяа гол эдийн засгууд энэ удаагийн шокын нөлөөг зөөлрүүлэх бодлогыг урьд өмнө байгаагүй хурдаар, том дүнтэй хэмжээгээр авч хэрэгжүүлж байгаа нь онцлог болж байна. Дэлхийн хамгийн том эдийн засаг, санхүүгийн зах зээлийн тѳв болох Америк гэхэд 2008-09 оны хямралаас том сургамж авч, ѳмнѳ нь 80 долоо хоног зарцуулж $787 тэрбумын тѳсѳв баталж байсан бол энэ удаа 3 долоо хоногт $2.2 триллионы тѳсѳв батлаад буй. Тэгш бус байдал дэлхий даяар асуудал болсон энэ үед эдийн засгийн аливаа хямрал нь нийгмийн эмзэг бүлэгт маш хүндээр тусч, нийгмийн тогтвортой байдалд ч эрсдэл учруулж болзошгүй учраас онцгой энэ цаг үед бодлого боловсруулагчид “whatever it takes” буюу “зайлшгүй бүх зүйлийг хийнэ” гэдэг менталитеттай байгаа нь сайн хэрэг юм.

Эцэст нь, вирусын цикл эрт орой нэгэн цагт дуусахад дэлхийн эдийн засаг хэрхэн өөрчлөгдөх вэ гэдэг сонирхолтой асуулт болж байна. Ямартаа ч хүмүүсийн ажиллах, амьдрах сэтгэхүйд том өөрчлөлт орно байх. Тэр нь байгаль орчинд, нийгмийн тогтвортой байдалд ээлтэй өөрчлөлт байж чадах уу гэдэг том асуулт юм. Учир нь ѳдийг хүртэл явж ирсэн дэлхийн эдийн засгийн хѳгжлийн зам нэг бол баян хоосны ялгааг гүнзгийрүүлсээр эцэстээ том хувьсгал дайнд хүргэх, эсвэл эх дэлхийгээ сүйтгэж хэн ч амьдрах аргагүй байдалд хүргэх эрсдэлтэй гэдгийг эрдэмтэд анхааруулсаар ирсэн.

12 Angry Men

"12 Angry Men"-ий талаар оюутан байхдаа сэтгэл судлалын нэг хичээл дээр сонсоод ѳнгѳрч байсан ч, киног нь сая л үзлээ. 1950-aaд оны хар цагаан кино, үйл явдал нь ганцхан ѳрѳѳнд 90 минутын турш үргэлжлэх хурлын тухай маш энгийн 1 сет. Сонирхолтой зүйл байхгүй гэж бодож байв. Гэтэл Henry Fonda-ийн Оскар авсан жүжиглэлт, бүх цаг үеийн хамгийн шилдэг кинонуудын нэг. Буруу гэж бодсон зүйлийнхээ эсрэг олныг сѳрж зогсох зориг, хүч хэрэглэхгүйгээр бусдыг сэнхрүүлснээр ганц хүн ямар том ѳѳрчлѳлт авчирч болох тухай. Гайхалтай кино байна. IMDB рейтинг 8.9/10.

Panic: The Untold Story of the 2008 Financial Crisis | Full VICE Special...

Bernanke, Paulson, Geithner, Bush, Obama & Wall Street-ийн CEO нар гээд GFC-ийн үеийн гол шийдвэр гаргагчид, тоглогчид тухайн үед нѳхцѳл байдал ямар байсан, шийдвэрүүдээ хэрхэн гаргаж байсан, улстѳрч/зах зээл/олон нийттэй хэрхэн харилцаж байснаа ярьцгааж байна. 2009 онд оюутан байхдаа, дэлхийн санхүүгийн хямралын ид үеэр ажил хайгаад Wall Street-ийн фирмүүдийн хаалгыг тогшоод явж байхдаа эдгээр хүмүүс юу ярихыг анхааралтай сонсдог байв. Одоо бодлого боловсруулалт дээр ажиллаж байгаа үед үзэхэд их сонирхолтой баримтат кино байна.

Вирус ч бас сайн талтай -- Ухамсрын шанаа No1

Вирусаас болж Америк, Хятад, Европ, Япон Солонгос... гээд гол эдийн засгууд уналтад орох нь ээ гэдэг нь дэлхийн тѳгсгѳл биш. Эдийн засаг ѳѳрѳѳ циклтэй, вирустай вирусгүй ѳсдѳг, унадаг л зүйл. Харин вирусын ачаар хэрэггүй зүйлийг заавал үйлдвэрлэх, хэрэглэх нь зѳв үү гэдгийг карантины энэ үед олон хүн мэдэрч, дэлхий нийтээрээ ойлгож эхэлж байна. Жил бүр ѳсѳн нэмэгдэж байх ёстой хэрэглээ, үйлдвэрлэлд суурилсан эдийн засгийн ѳсѳлтийн тѳлѳѳх ѳнѳѳгийн загвар байгаль орчноо сүйтгээд, эцэстээ дэлхийн тѳгсгѳлийг авчирна гэдгийг хүн тѳрѳлхтѳн нэг л "ойлгохгүй" явсаар ирсэн. Байгаль орчны сэдвээр судалгаа хийсэн эрдэмтдэд Нобелийн шагнал ѳгѳѳд ч, энэ сэдвээрх кинонууд Оскарын шагнал хүртээд ч, Дэлхийн эдийн засгийн чуулган дээр удаа дараалж энэ сэдэв яригдаад ч корпорейт ертѳнц, бодлого тодорхойлогчдод тѳдийлѳн хүрээгүй, бодитой ѳѳрчлѳлт хийгдээгүй нь үнэн. Харин онцгой энэ үед дэлхий даяар хэрэглэгчид/сонгогчдод үйлдвэрлээд л, хэрэглээд л, хаяад байх ѳнѳѳгийн тогтолцооноос ѳѳрѳѳр амьдарч болох юм байна гэдэг нь ойлгогдоход цаашид бизнес болон бодлогын түвшинд чухал ѳѳрчлѳлт ирнэ гэсэн үг байх?

One day We Had Today (Piano)

How to know your life purpose in 5 minutes | Adam Leipzig | TEDxMalibu

Дэлхийд хамгийн хүчирхэг улс Америкийн лидерүүдийг бэлддэгээрээ алдартай Йелийн их сургуулийг тѳгсѳгчдийн 80% нь тѳгсѳѳд 25 жилийн дараа аз жаргалгүй амьдардаг гэх. Яагаад? Ѳдрийн сэрүүн цагийнхаа дор хаяж талыг зарцуулдаг ажил карьераа оновчтой сонгоогүйгээс их зүйл шалтгаалж (Амьдралын зорилгоо тодорхойлоход туслах дээрх 5 асуултын хариуг мэдэж байвал энэхүү алдааг хийхгүй байх боломжтой гэнэ).

Ер нь бүхнийг чаддаг, ѳѳрийгѳѳ тал бүрээр хѳгжүүлсэн байдаг нь талант/авъяастай хүмүүсийн нэг сул тал болдог. Зориод хичээвэл юуг ч хийж чадна гэсэн амбиц, мѳн түүнийгээ биелүүлэх чадвартай байх нь мэдээж нэг талаас том давуу тал. Сургуульд чадахгүй орхих хичээл цѳѳн, карьер сонголт дээр ч ямар ч ажлыг чадах тул ѳргѳн сонголттой. Суурь чадвар ѳндѳртэй ийм хүмүүст ихэнх зүйл амархан, юм болгон сонирхолтой. Үнэхээр дургүй эсвэл үнэхээр дуртай зүйл бас ховор байх нь түгээмэл. Тэд гэрийн даалгаврыг сайн хийдэг улаан онцын эзэд, даалгасан ажлыг сайн гүйцэтгэдэг ажлын машинууд. Топ сургуулийг тѳгсѳнѳ, престиж карьер хѳѳнѳ. Алдаа уналт нь хүртэл ихэнх дундаж хүний амжилтаас ѳндѳр. Гэхдээ эцэст нь амьдралд "мэхлүүлснээ" ойлгох нь цѳѳнгүй.

Амьдрал ѳѳрѳѳ нэг зѳв хариутай стандарт тест биш. Иймд үргэлж зѳв хариултыг дугуйлж, алдаа бүхнийг тойрсон ухаантай хүмүүс "ѳндѳр эрсдэл - ѳндѳр амжилт" замыг ч тойрох нь цѳѳнгүй. Топ компаний CEO нарын явсан замналаас харахад тэд бүгд улаан онцын эзэд байгаагүй, 1 зѳв хариу дугуйлдаг стандарт системд одууд байгаагүй. Түүнчлэн, авъяастай хүмүүс чадахгүй зүйлээ эртхэн орхиод, үнэхээр дуртай сонирхолтой зүйлдээ л тѳвлѳрснѳѳр ядаж сэтгэл хангалуун амьдрах тэр боломжийг тойрсон байх нь цѳѳнгүй. Гэтэл нийгмийн хүлээлтийг давуулан биелүүлж, ширүүн уралдаан ѳрсѳлдѳѳнд үргэлж ялах нь аз жаргалтай амьдралыг авчрах албагүй байж. Уул нь дуртай, утга учиртай зүйлийг хийх нь мэдээж сэтгэл ханамжаас гадна, илүү ѳндѳр амжилт үзүүлэх боломжийг ч нээх түлхүүр гэгддэг.

Паник, мэдээлэл ба эрсдэл

2011-03-11 буюу ѳнѳѳдрѳѳс яг 9 жилийн ѳмнѳ Токиод. Орчин үеийн дэлхийн түүхэн дэх хамгийн хүчтэй газар хѳдлѳлт, залгаад цүнами, тэгээд атомын цахилгаан станцын осол. Эхний хэдэн цаг яг юу болоод байгаа, цаашид юу болох нь мэдэгдэхгүй -- "тодорхой бус байдал" гэдэг зүйлийг жинхэнэ утгаар нь ойлгуулсан. Харин энэ үед япон хүмүүсийг үнэхээр хүндлэх сэтгэл тѳрж байв. Үнэхээр түүхэндээ олон зовлон үзсэн ард түмэн гэдэг ѳѳр байдаг юм билээ. 30 сая хүн нэг дор цугларсан Токио метрополитанд айдас сандрал, эмх замбараагүй байдал үүсвэл бий болох хор уршиг нь ямар ч газар хѳдлѳлт, цѳмийн дэлбэрэлтээс хэд дахин илүү. 1945 онд Хирошима, Нагасаки 2 хотод дэлбэрсэн атомын бѳмбѳг нийлээд 200 мянга орчим хүний аминд хүрсэн байдаг. 200 мянга гэдэг аймшигтай их тоо боловч, 30 саятай харьцуулахад хоёр тэгээр ялгаатай тоо...

Аюулаас зугтаах нь мэдээж байгалийн зѳн совин, амьд үлдэх инстинкт, айдас сандрал чухам ийм л тодорхой бус үед хүнд хамгийн ихээр тѳрдѳг. Энэ мэдрэмж хүн бүрт бий ч, Японд амьдардаг гадаад хүмүүст хамгийн хүчтэй илэрч байв. Улс орнууд сандралдан онгоц илгээж иргэдээ татаж авч байлаа. Харин япончууд дотроо ямар байсан нь мэдэгдэхгүй, угаасаа ч мэдэгддэгүй улс, ямартаа ч гаднаа бол тайван. Дэлгүүрүүд гамшгийн үед цэвэр ус, салфетка гэх мэт хэрэгцээт барааг бүгдэд хүрэлцээтэй байлгах үүдээс нэг хүнд зарах хэмжээнд хязгаар тогтоож, худалдан авагчид ч хэт бѳѳгнѳрѳл, эмх замбараагүй байдал үүсгээгүй. Ийм үед холбоо харилцаа чухал учраас гар утас цэнэглэх автомат тѳхѳѳрѳмжүүдэд утсаа залгах цаг хязгаартай болж, хүмүүс ч юу ч болоогүй мэт дараалалд ээлжээ хүлээн зогсоцгооно. Газар хѳдлѳлтийн дараа үе үе хүчтэй чичирхийллүүд үргэлжилж, метро, галт тэрэг зогсч такси олдохоо болиход хүн бүр байсан газартаа хэнд ч тѳвѳг удахгүй ѳѳрийгѳѳ аргалцгааж байв. Эрүүл ухаанаар бодохоор ѳѳр яах ч билээ. Бага ангийн хүүхдүүд хүртэл аюулгүй газар олоод томоотой сууцгааж байв. Харин гадаадууд тийм байгаагүй...Тэр дундаа 3000 километрийн зайтай орших Монголд.

"Монголын ард түмэн, тайван бай. Япончуудаас" гэдэг хошигнол хүртэл тухайн үед гарч байсан. Монголд яасан бэ гэхээр, бүх хэвлэлээр Японы арал тэр чигээрээ живээд дээр нь байгаа бүх хүн цацраг идэвхтэй туяанд хордож байна гэдэг ойлголт тѳрүүлэх мэдээллийг 24 цаг түгээж байв. Гэрийнхэн, хамаатан садан, найз нѳхдүүд бѳѳн шок. Тухайн үед аав маань Токиод ажилладаг байсан, ажлаа хийгээд үлдсэн. Харин би эхний онгоцоор Монгол руу нисч байв... Энэ үйл явдлаас нэг зүйлийг сайн ойлгож авсан. Ер нь аливаа эрсдэлийн үед үнэн зѳв мэдээлэл маш чухал. Гэхдээ олон нийтийг паниктуулж, айдаст автуулж, ухаалаг бус үйлдэлд хүргэж шаардлагагүй эрсдэлийг нэмэх нь хэнд ч тусыг эс хүргэнэ гэдгийг япончууд маш сайн мэддэг санагдсан. "Хүний үнэргүй" гэдгээрээ алдартай Японы медиа ч цагаа тулахаар яг нийгэмд хэрэгтэй үүргээ гүйцэтгэдэг л юм байна лээ.

Коронавирус олон улсад эрсдэл болсон энэ цаг үед вирусын бодит эрсдэлээс сэргийлэх, харин паник нэмж үүсгэж шаардлагагүй эрсдэлийг бий болгохгүй байх нь маш чухал. Энэ нь хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудад ч хамаатай, сошиал медиа хѳгжсѳн энэ үед энгийн хүн бүрт хамаатай. Ямар ч аюул гамшгаас илүү паник илүү эрсдэлийг дагуулдаг. Медиа/сошиал медиа цаг минут тутам бидэнд үхсэн хүний тооны талаарх муу мэдээ, эсвэл "сѳрѳг" шинжилгээний хариутай хүний тооны талаарх сайн мэдээг шуурхай харуулж байна. Алийг нь ч бүү тоо. Гол анхаарах асуудал бол бид ѳѳр ѳѳрсдийнхѳѳ эрсдэлийг багасгах, байж болох хамгийн бага түвшинд байлгах явдал. Үүний тулд гараа сайн угаа, олон хүнтэй газраас зайлсхий. Мэргэжлийн зѳвлѳгѳѳг анхааралтай сонс, дагаж мѳрд. Харин сайн/муу статистик энэ үед тийм ч чухал биш.

Март 8, зарим бодол

Март 8. Монголд цэцэг, торт, виноны баяр болгоод удаж буй. Эрчүүд нь эмэгтэйчүүдтэйгээ нийлээд ууна. Сайндаа нэг ѳдѳр гэртээ хоол хийж, шалаа угаана. Манай нийгэм угаасаа агуулгыг алдуулж, хэлбэр хѳѳхдѳѳ сурцтай. Март 8 дээр ч ялгаагүй байх.

Миний хувьд, намайг хүмүүжүүлсэн, ойр дотно байсан эмэгтэйчүүд бүгд маш хүчирхэг хүмүүс байв. Эмээ, ээж, Соронзон багш, эмэгтэй найзууд, үерхэж байсан охид бүсгүйчүүд гээд бүгд. Иймд эмэгтэй хүн эрэгтэй хүнээс ямар нэг байдлаар дутуу гэдгийг хэзээ ч мэдэрч байгаагүй. Зѳвхѳн ном, зохиол, статистик тооноос л тэгш эрхийн талаар, хүйсийн ялгааны талаар олж мэдсэн. Мэдсэн хэдий ч, мэдрээгүй, сайн ойлгогдохгүй сэдэв.

Эрэгтэй, эмэгтэй хүн физиологийн хувьд, психологийн хувьд мэдээж ѳѳр. Гэхдээ энэ нь хэн нэг нь илүү эсвэл дутуу гэсэн үг биш. Харилцан бие биенийхээ сул талыг нѳхѳж чадах уу л гэдэг асуудал. Найз нѳхѳрлѳлд ч, гэр бүлд ч, нийгэмд ч тэр. Харин эрхийн хувьд ижил тэгш байх ёстой ижилхэн хүн.

Март 8 ба цэцэг

Мартын 8-ийг сарнайгүй тѳсѳѳлѳх аргагүй болсон. Уул нь цэцэгний баяр биш (Шалтгааныг эндээс). Сарнай их учиртай цэцэг. Хэдийгээр гайхамшигтай цэцэг ч одоо бол харьцангуй хялбар бэлэг болсон. Уул нь ѳнгѳ бүр нь маш их учир утгатай. Одоо харин улаан бол "поп" ѳнгѳ, утга учраа нэгэнт алдсан. Ер нь цэцэг ч бас. Худалдан авагч нэмэгдэхийн хэрээр зах зээлийн эрэлтийг хангахын тулд үйлдвэрлэл ѳсч, ургуулахад шаардагдах цэвэр ус, пестицид нь байгаль орчинд маш хор хѳнѳѳлтэй болсон. Гоёмсог цэцэг байгальдаа л үзэсгэлэнтэй, харин тасдаж аваад хэд хоноод хаядаг одоогийн хүн тѳрѳлхтний соёл ирээдүйд аюултай тул татгалзах цаг нь болсон санагддаг.

The paradox of choice | Barry Schwartz

This never happened before

Creativity

Creativity буюу бүтээлч сэтгэхүй гэж юу вэ? Урьд нь хэний ч чадаагүй, дэлхийг ѳѳрчлѳх шинэ зүйл хийхийн тулд эхлээд одоо байгаа зүйлийг нэвт мэддэг, чаддаг болох хэрэгтэй гэж байна. Тэгж байж дараачийн түвшний зүйлийг хийж чадна. Харин юу ч мэдэхгүй ч нэг гоц авъяастан гэнэт гарч ирээд хэний ч хараагүй шинэ ѳнцгѳѳс хардаггүй (The Lateral Thinking: Creativity by Step by Step номноос).

Нэг жишээ гэхэд П.Пикассо гэнэт агаараас бууж ирээд 5 настай хүүхдийн чадахаар мэт санагдах, гэхдээ хэний ч санаагүй зургийг зураагүй. Кубизмээс ѳмнѳ тэр аль хэдийн мундаг зураач байсан. И.Ньютон "Би аваргуудын мѳрѳн дээр зогссон учраас хэний ч хараагүй холыг харсан юм" гэж хэлсэн удаатай. Энэ нь M.Gladwell-ийн ямар ч зүйлийг 10 мянган цаг сайн "нухвал" мэргэжилтэн болно гэдэг "10 мянган цагийн дүрэм"-тэй нийцтэй үр дүн шиг санагдав. Түүнчлэн, Битлз ч тэр, Б.Гэйтс тэр, яагаад дэлхийг ѳѳрчилж чадсан бэ гэхээр, тэд хѳгжмийг, програмчлалыг нэвт мэддэг чаддаг болчихсон байсан, бусад хүн хийж эхлэхээс ѳмнѳ аль хэдийн 10 мянган цагаа гүйцээчихсэн байсан учраас хийсэн зүйлээ түрүүлж дараагийн түвшинд хүргэсэн байдаг. М.Жордан ч хамгийн их цагийг дасгал сургуулилт, бэлтгэлд зарцуулчихсан учраас сагсан бѳмбѳгийг дараачийн түвшинд хүргэсэн байдаг.

Тэгэхээр энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхээр, хэрэв чухал зүйл хийхийг хүсвэл илүү ихийг сурах хэрэгтэй, ѳмнѳх үеийнхний чадсан болон чадаагүй зүйлийг мэдэх хэрэгтэй гэсэн үг

MJ on KB

In the game of basketball, in life.. – Kobe left nothing in the tank. He left it all on the floor... 

Kobe was my dear friend. He was like a little brother. You know all of us have brothers and sisters, little brothers, little sisters, who for whatever reason always tend to get in your stuff, your closet, your shoes, everything. It was a nuisance – if I can say that word – but that nuisance turned into love over a period of time. Just because the admiration that they have for you as big brothers or big sisters, the questions in wanting to know every little detail about life that they were about to embark on….

This kid had passion like you would never know. It's an amazing thing about passion. If you love something, if you have a strong passion for something, you would go to the extreme to try to understand or try to get it…

He knows how to get to you in a way that affects you personally, even though he's being a pain in the ass. But you have a sense of love for him and the way that he can bring out the best in you….I admired him because his passion, you rarely see someone who is looking and trying to improve each and every day, not just in sports, but as a parent, as a husband. 

Kobe gave every last ounce of himself to whatever he was doing, After basketball, he showed a creative side to himself that I didn't think any of us knew he had. In retirement, he seemed so happy. He found new passions. And he continued to give back, as a coach, in his community. More importantly, he was an amazing dad, amazing husband, who dedicated himself to his family and who loved his daughters with all his heart. Kobe never left anything on the court. And I think that's what he would want for us to do.

No one knows how much time we have. That's why we must live in the moment, we must enjoy the moment, we must reach and see and spend as much time as we can with our families and friends and the people that we absolutely love. To live in the moment means to enjoy each and every one that we come in contact with. 

When Kobe Bryant died, a piece of me died. And as I look in this arena and across the globe, a piece of you died, or else you wouldn't be here. Those are the memories that we have to live with and we learn from. 

I promise you from this day forward, I will live with the memories of knowing that I had a little brother and I tried to help in every way I could.

Please, rest in peace little brother. 

2.24 - Celebration of life - Gigi Bryant #2 & Kobe Bryant #24. RIP

Йога

Сүүлийн 15 жилд ханз цээжлэх, судалгаа хийх, дата анализ, унших & бичих гээд багагүй хугацааг ширээний ард сууж ѳнгѳрүүлж. Ачаалалтай үед ѳдѳрт 18 цаг+, ихэвчлэн ѳдѳрт дунджаар 12 цаг. Үүний золиос нь -- нүдний шил, хүзүү нурууны хѳшилт. Техник шиг эд ангиа амархан сольчих аргагүй тул биенийхээ элэгдлийг бага байлгах нэг арга олсон нь йога. Ѳдѳрт 10 орчим минут байхад л хангалттай. Энэ их дажгүй дасгал:

Цагаан сарын бас нэг бодол

Бас нэг шүүмжлэх сэдэв. Гэхдээ эерэг шүүмжлэл.

Цагаан сараар гэртээ бай гээд байхад маскгүй дэлгүүр захаар хэсч яваа хүмүүсийн зураг сошиалаар нэг тарав. Мѳн тэтгэврийн зээл авахаар банкинд очерлож буй хѳгшчүүлийн зураг ч сенсаци болов. Үүнийг хараад бухимдсан зарим нь тэднийг үхэр малаар нь хүртэл дуудаж байна. Нэг талд хѳлийн хорио цээр тогтоон, аюултай вирусаас сэргийлэх арга хэмжээг авч, бүгд болгоомжилж байхад нѳгѳѳ талд олон нийтийн газар ингэж бѳѳнѳѳрѳѳ цугларч байгаа нь ухамсаргүй, зохисгүй харагдсан нь мэдээж. Гэхдээ уурлахаасаа ѳмнѳ сэтгэлзүйн талаар нэг бодож үзье.

Хүн ѳѳрт муу зүйл тохиолдохгүй, аз дайрна гэж итгэдэг. Энэ сэтгэхүйн алдааг мэргэжлийн хэллэгээр "optimism bias" гэнэ. Түүнчлэн хүн муу зүйл тохиолдвол бурууг бусдад тохож, харин сайн зүйл тохиолдвол гавъяаг ѳѳрт наалдуулах хандлагатай байдаг. Энэ сэтгэхүйн алдааг "self-serving bias" гэдэг. Аль аль нь хүний эволюцийн явцад хѳгжсѳн чухал сэтгэхүй юм. Учир нь хэдийгээр ийм итгэл үнэмшил заавал үнэн байх албагүй ч сэтгэл санааг тайван байлгахад тусалдаг. Хэрэв эдгээр чадвар байгаагүй бол үргэлж ямар нэгэн аюул эрсдэлд ѳртчихвий гэж санаа зовно, үргэлж ѳѳрийгѳѳ буруутгаж амьдарна гэсэн үг. Харин монгол хүний хувьд энэ 2 сэтгэхүйн алдаа нэлээд сайн хѳгжсѳн байж магадгүй. Тиймдээ ч тайван амгалан народ.

Нэг жишээ гэхэд дэлхий даяар корона вирус хурдтай тархаж буй энэ үед цагаан сарын бэлтгэл гээд банкинд очерлож, дэлгүүр зах хэсч ѳѳрсдийгѳѳ болон бусдыг эрсдэлд оруулж буй энэ олон хүн "ѳѳрт муу зүйл тохиолдохгүй" гэсэн сэтгэхүйн алдаанд хѳтлѳгдсѳн хэрэг болов уу. Түүнээс депресст ороогүй эрүүл хүн үхье гэж бодохгүй. Муугаар бодоод олон хүн цугларсан газар ямар нэг эрсдэл гарвал дараа нь мэдээж сайн зохицуулаагүй тѳр засгийн л буруу болж таарна. Харин гэртээ сууж аюулгүй үлдсэн хүмүүс ухаалаг үйлдэл хийсэндээ баярлана. Иймд эрсдэлээс сэргийлэх зохицуулалтыг хийхдээ магадгүй хэт ѳѳдрѳг гэх үү, эсвэл хэнэггүй тоомжиргүй гэх үү үйлдэлд хѳтѳлж буй "optimism bias" болон "self-serving bias"-ийг тооцож хүмүүсийн үйл хѳдлѳл, инсентивт нь нѳлѳѳлѳх нь чухал гэсэн үг.

Түүнчлэн, ер нь монголчууд аливаа зүйлийг тѳлѳвлѳдѳггүй, цагийг нь тулгадаг, хариуцлага сахилга батгүй гэдгийг шинийн нэгний ѳмнѳхѳн зээл хѳѳцѳлдѳж яваа эсвэл дэлгүүр зах хэсч яваа зарим иргэд харуулаад байгаа хэрэг биш. Сахилга хариуцлагын асуудал бол гадныхантай хамтарч ажилладаг том компаниудад ч, тѳр засгийн түвшинд цѳѳнгүй тохиолддог зүйл. Дээрх дүр зураг монголчууд бидний "ѳнѳѳдрѳѳрѳѳ амьдардаг, ѳнѳѳдѳртѳѳ хаппи" байдаг сэтгэхүй тодорхой хэмжээнд ѳѳрчлѳгдѳх шаардлагатай гэдгийг харуулсан нэг л жишээ болж байна.

Иймд, монголчууд аа, бие биенээ үхэр малаар нь битгий дуудаж бай. Хүн бол иррациональ амьтан. Хувиа хичээсэн үйлдлүүдийнх нь нийлбэр нийгэмдээ тусгүй үр дүнд хүргэх нь аль ч газар түгээмэл. Санхүүгийн зах зээл дээр ч "үл үзэгдэх гар" үргэлж ажилладаггүй, market failure бий болдог. Үүний сүүлийн нэг жишээ бол 2008-09 оны дэлхийн хямрал. Тэгэхээр ухаалаг, оновчтой зохицуулалт л шаардлагатай. Нийгмийнхээ ёс суртахууны түвшинд таарсан сайн дүрэмтэй, дүрмүүд нь хэрэгждэг улс орнууд л ѳндѳр хѳгжилтэй байдаг нь санамсаргүй хэрэг биш. Харин нийгмийн ёс суртахуун сайжраад ирэхээр зарим дүрмийг заавал бичиж мѳрдүүлэх шаардлагагүй болдог.

Хулгана жил

Ингээд нэгэн шинэ жаран эхэллээ. Сонирхолтой тохиолдол. Энэ жилийн цагаан сараар

вирусын эрсдэлээс сэргийлэхийн тулд бүгд гэр гэртээ байж, цахим золголт хийхийг уриалж буй.

Миний хувьд энэ жил аав ээж дээрээ ч очихгүй, айл ч хэсэхгүй. Нэг ном, нийт 194 хуудас

материал редакторлох ажилтай. Битүүний ѳдрѳѳс эхлээд нухаад л сууж байна.

Үлдсэн амралтын ѳдрүүдэд цаг нэмж гарвал кино үзэх, бага зэрэг унших бас бичих тѳлѳвлѳгѳѳтэй. 

Ер нь ѳдѳр бүрийг сайн ѳдѳр, зүг бүрийг сайн зүг гэж боддог учир шинийн нэгэн,

мѳр зүг чиг гаргах, засал ном уншуулахад тѳдийлѳн ач холбогдол ѳгдѳггүй.

Оюутан байхаас л 1-2 сар бол номын санд сул суудал олддоггүй шалгалтын галзуу үе байсан.

Цагаан сар гэж сатаарч тансаглах цаг нэг их байгаагүй. Тэглээ гээд муудсан зүйл байхгүй,

харин шалгалтандаа бол сайн дүн авдаг байсан. Одоо бол ѳглѳѳний нар луу хараад,

байгаа зүйлдээ талархаад, дотны хүмүүсээ санаад, цаашид хичээх зүйлээ бодчиход л болдог.
Шинийн нэгэн гэлтгүй ѳглѳѳ бүр хийдэг зүйл тул энэ ѳдѳр ч ялгаагүй. Харин заавал
сонин дээр заасан геометрийн ѳнцѳг гаргаж алхах, мэдэхгүй маань таринаа үсэглэн 21 уншиж, цаас урж тасдаад ийш тийш нь шидэх шаардлага байхгүй. Хогоо бол гаргаад тавьчихсан. 

Уул нь хүн тархиндаа, зүрх сэтгэлдээ зүг чигээ олоогүй бол махан биеэ ямар ч уул овоон дээр

аваачаад, ямар ч ургах нарыг хараад, хэдэн ч маань тарни уншуулаад хийморь сүлд нь

сайжрахгүй л болов уу. Буддийн сургаaлиуд ч, сэтгэлзүйн шинжлэх ухаан ч тэр, ямар нэг далдын

хүч биш, харин хүн ѳѳрѳѳ ѳѳрийгѳѳ л аварна гээд байгаа. Монголд нэг шүүмжлүүштэй зүйл нь

цагаан сар хэт агуулгыг нь ойлгоогүй маань тарнид итгэсэн, хэт материалист, хэт консюмерист,

хэт дүр эсгэсэн баяр болчихсон санагддаг. Утга учрыг нь ойлгоогүй засал номууд хийлгэнэ,

ѳмсѳхгүй хувцсаар гоёно, идэхгүй хоолоор ширээ дүүргэнэ, хэрэггүй бэлэг солилцоно, агуулгагүй

яриа ѳрнүүлнэ. Яг үнэндээ золгосон нь ч, золгуулсан нь ч эцэж ядраад, хэн нь ч таатай мэдрэмжтэй

үлдэх нь бага ч юм шиг. Санхүүгийн хувьд ч үр ашиггүй. Яг утга учир нь юунд вэ?

Гэхдээ бусад хүнийг judge хийхгүй. Ѳѳрийн бодол ѳѳртѳѳ л зѳв байх. 

Эмэгтэй тархи

Эмэгтэй хүн ѳдѳрт 20 мянган үг ярьдаг бол эрэгтэй хүн 7 мянган үг ярьдаг. Хэлтэй холбоотой тархины хэсэгт нь эмэгтэй хүнд 11% их нейрон байдаг, санах ойтой холбоотой хэсэг нь эрэгтэй тархинаас илүү том, мѳн хүний эмоцийг таних хэсэг нь бас илүү том байдаг байна. Ѳѳрѳѳр хэлбэл, хэл ярианы чадвар, EQ, дурсамж хадгалах чадвар нь эмэгтэй хүнд байгалиас ѳндѳр заяагджээ.

Гэхдээ ураг бүрэлдээд эхний 8 долоо хоног хүртэл эрэгтэй болон эмэгтэй тархинд ялгаа байдаггүй байна. Харин тестесторон (эрэгтэй гормон) нэмэгдсэнээр тархины хѳгжилд гол ялгаа үүсч эхэлдэг. Ингэснээр эрэгтэй тархинд харилцааны чадвартай холбоотой тархины эсүүд гэхээсээ, илүү аггрессив шинж чанартай холбоотой эсүүд хѳгжиж эхэлдэг. Улмаар эхээс тѳрѳх үед эмэгтэй хүүхэд хүний царайг таних, хоолой сонсох чадвар нь аль хэдийн ѳндѳр болсон байдаг. Эмэгтэй хүүхэд тѳрѳѳд эхний 3 сард бусад хүний нүд рүү харилцан харах чадвар нь 400% нэмэгддэг бол энэ хугацаанд эрэгтэй хүүхдийнх ѳѳрчлѳгддѳггүй байна. Эмэгтэй хүүхэд түрүүлж хэлд ордог гол шалтгаан үүнтэй холбоотой. Эмэгтэй хүүхэд ээжийнхээ стрессийг ч илүү мэдэрдэг байна.

Хүн ѳсвѳр насанд хүрэхэд тархинд ялгардаг эстроген (тааламжтай мэдрэмж), кортизол (стресс), окситоцин (хайр), допамин (сэтгэл ханамж) гормонуудын ялгарал эрэгтэй болон эмэгтэй хүнд харилцан адилгүй байдаг. Үүнээс болоод ѳсвѳр насны охид хоорондоо хов жив ярилцах, нууцаа хуваалцах, хувцас болон үсний засалтаа ѳѳрчилж турших гэх зэрэг бусадтай харилцах, холбогдоход чиглэсэн үйлдлүүдэд илүү татагддаг байна. Эдгээр үйлдэл нь стрессийг бууруулж, таатай мэдрэмжийг тѳрүүлнэ. Харин ѳсвѳр насандаа найзтайгаа муудалцах гм харилцаатай холбоотой таагүй зүйлс охидод илүү хүнд тусдаг. Яагаад?

Физиологийн хувьд энэ үед эмэгтэй хүн жирэмслэж, хүүхэд тѳрүүлэх боломжтой болдог. Энэ үед аливаа аюул тохиолдоход эмэгтэй хүн эрэгтэй хүн шиг тулалдах эсвэл зугтах (fight or flight) боломж бага. Иймд бусдын тусламж дэмжлэг маш чухал учраас хүмүүстэй харилцаа сайтай байх, ѳѳрт туслах дотны найз, харилцаа холбоо чухал. Олон зуун мянган жилийн турш амьд үлдэх инстинктээс үүдээд эмэгтэй хүний тархи ийнхүү ялгаатай хѳгжжээ.

Харин энэ үед эрэгтэй гормоны нѳлѳѳгѳѳр ѳсвѳр насны хѳвгүүд эсрэгээрээ илүү зожиг болно. Бусдаас хамааралгүй бие даасан байх, хэний ч үгэнд орохгүй байх нь тэднийг хүчтэй санагдуулж, илүү таатай санагдах болно. Энэ үед математик, физик, компьютер гэх мэт ганцаараа тѳвлѳрч суухад тохиромжтой зүйлст эрэгтэй хүүхэд илүү амжилт олох магадлал нэмэгддэг. Түүнээс логик чадварын хувьд энэ үед эрэгтэй болон эмэгтэй тархи ижилхэн чадвартай байдаг.

(The Female Brain номноос)

Валентины ѳдѳрт: Хайрын тухай

Блогоо үргэлжлүүлье

Блогоо үргэлжлүүлэхээр шийдлээ. Бичих дуртай учраас ѳнгѳрсѳн хугацаанд тасралтгүй бичсэн. Нийгэм, эдийн засаг, санхүүгийн зах зээл зэрэг сэдвээр тѳвлѳрч, олон нийтэд чиглэсэн нийтлэлүүд бичиж байв.

1. trends.mn дээрх постууд
http://www.trends.mn/profile/206

2.facebook дээрх Simpleconomics page
https://www.facebook.com/Simpleconomics/

3.twitter дээр Simplenomics
https://twitter.com/Tumen_Tsengel

Эдгээр постууд ѳѳрийн ажил мэргэжил, уншсан судалсан зүйлс дээрээ тулгуурлаад бусдад үнэ цэнэтэй мэдээлэл хүргэх, нийгмийн санхүүгийн мэдлэг боловсролд бага ч гэсэн хувь нэмэр оруулах хүсэлтэй маань холбоотой байв.

Харин хувийн блог маань чимээгүй байлаа.

Гэхдээ иймэрхүү "том" сэдвүүдээс гадна эргээд өөртөө төвлөрсөн, ойлгосон, мэдэрсэн зүйлсээ хуваалцах нь чухал санагдлаа. Эргээд өөрөө уншихад ч зүгээр юм. Энэ хугацаанд мэдээж олон ч зүйл болж өнгөрч, ухаарсан зүйлс ч багагүй. Нийтлэлүүд шиг урт аналитик пост гэхээсээ, товч энгийн бичвэрүүд байх болов уу. Бараг амралтын зорилготой.

Түүнчлэн, сүүлийн үед сэтгэлзүйн талаар нэлээд сонирхож уншиж байгаа. Энэ сэдвээр ч постууд хааяа бичиж байна байх.

Баярлалаа Коби!

Амьдрал хугацаатай, цаг хугацаа хязгаартай бѳгѳѳд үнэ цэнэтэй гэдгийг Коби бүгдэд мэдрүүллээ. 2015 онд зодог тайлах үед нь бичиж байсан нийтлэлээ дахин хуваалцъя.

“Ямар нэг зүйлд сайн байх эсэх нь чиний өөрийн сонголт. Гэхдээ дагалдах золиосыг нь ч цуг сонгохгүйгээр шилдэг болох аргагүй”

Коби Брайнт

Хэрэв сагсан бөмбөгийн бурхан “Дуртай нэг өдрөө Коби Брайнт болж үзмээр байгаа нь энд жагс” гэвэл нэлээн урт дараалал үүсэх биз. Захиалгаар хийлгэсэн брэндийн костюм өмсөөд, “офис” руугаа нисдэг тэргээр явдаг өдөр нь байвал янзтай л байх. Тэгээд очиход хамтрагч нь Shaq, боссын оронд Зен Мастер, төвөгтэй харилцагч үйлчлүүлэгч биш харин Жэк Николсон тэргүүтэй фэнүүд угтана...

Хэрэв ийм боломж олдвол Яо Мин эсвэл Двайт Ховардын дээгүүр тохох ч юм уу, гурваас 12 удаа хийн NBA-ийн рекорд тогтоох ямар байдгийг үзэх...эсвэл Торонтогийн эсрэг 81 оноо байсан ч муугүй сонголт. Тэгээд талбай дээр гишгэсэн минут тутамдаа $10 мянга давсан цалин, дээр нь мэдээж өөрийн нэрийн шинэ пүүз гэхээр тун дажгүй.

Харин мистер Брайнтийн ТВ-ээр гардаггүй, хоосон заланд ганцаараа хийдэг зүйлсийг нь хий гэвэл мэргэжлийнхэн ч шантрах байх. “Өөртэй нь харьцуулагддаг залуу одууд дунд Коби л зохих ёсоор хөдөлмөрлөдөг нь” гэж агуу Жордан хэлсэн удаатай. Цээж нь шатаж амандаа цус амтагдтал гүйх, талбайн байрлал бүрээс хэдэн зуу шидэх, нэг хөдөлгөөнийг төгс болтол ахин дахин давтах, мөстэй усанд ясаа янгинатал суух нь Кобигийн амьдралынх нь хэв маяг гэгддэг. Бэлтгэлээ хэрхэн хийж, тоглолтын бичлэгүүд эсвэл хоолны дэглэмдээ яаж анхаардгаараа Коби шилдгүүд дундаа ч онцгойрдог байв.

Өнөөдөр Айверсон, Ти-Мак, Винсанити гээд Кобигийн нэг үеийн өрсөлдөгчид нь аль хэдийн үзэгчдийн суудал эсвэл сэлгээнд сууцгааж. Оронд нь Кёрри, Леброн, Дюрант гээд дараа үеийн залуус лигийн шинэ нүүр царай болцгоожээ. Коби л ганцаараа өөрийнх нь тоглолтыг үзэж өссөн эдгээр залуустай цуг талбай дээр үлдсэн нь нэгийг хэлнэ. Ид үедээ гэмтэл багатай байсан нь том аз ч, цаг хугацааг сөрж зогсоод 20 жилийн турш өндөр түвшинд тоглосон нь түүний хөдөлмөрч зантай салшгүй холбоотой.

Хөлд орсон цагаасаа л Мейжик, Жорданы тоглолтыг үзээд хөдөлгөөн болгоныг нь дууриах гэж оролдож эхэлсэн Кобигийн хувьд тэдэн шиг агуу тоглогч болох нь нэлээн эртнээс тодорхой болсон мѳрѳѳдѳл байв. Тиймдээ ч дунд сургуульд байхдаа “сагсан бѳмбѳг бол амьдрал нь” гэдгийг нэгэнт ойлгосон байжээ. Үеийнхэн нь ирээдүйд хэн болох талаар бодит төлөвлөгөө битгий хэл төсөөлөл ч үгүй байхад ахлах сургуулийн сурагч Коби ѳглѳѳ бүр 5 цагт босоод бэлтгэлдээ явдаг байсан гэдэг.

Кобигийн зорилгыг ийнхүү маш тодорхой болгож, түүнийхээ төлөө шургуу зүтгэх тэвчээрийг өгдөг тэнгэрт тулсан амбиц нь гэхдээ заримдаа  яг л 2 иртэй хутга шиг үйлчлэх үе ч байв.

Rookie жилдээ плэйофийн тоглолтын төгсгөлд 3 дарааллан эйрболдсон ч дахиад нэг шидэх зориг зүрх Кобигийн л цээжинд багтна (4 дэх шидэлт нь мөн цагиргаа онолгүй хожигдсноор Лейкерс тэр жил плейфоос хасагдаж байсан). Жордантай анх уулзаад “Хоёулаа тогловол би хожно” гэдэг үг зѳвхѳн Кобигийн амнаас л гарч байв (Жордантай уулзсан фэнүүд яг л бурхны өмнө очсон мэт болж, Буллзийн хамтрагчид нь чөлөөтэй харьцаж чаддаггүй, харин эсрэг багийнхан нүд рүү нь эгцэлж харахаасаа айдаг байсан гэдэг).

Тиймдээ ч хэтэрхий онгироо бардам, бусдыг ойлгодоггүй, сайн лидер сайн хамтрагч биш гэж шүүмжлүүлэх тохиолдол Кобид нэлээд гардаг байв. Shaq-ийг 3 хамгаалагч нийлээд зогсоож дийлдэггүй байсан ид үед нь “залхуу” гэж хэрэлдээд 1 багт таарахгүй салж байлаа. Байн байн үгэнд нь орохгүй тоглолтыг ганцаараа шийдэх гэж зүтгэдэг залуу Мамбаг “дасгалжуулах аргагүй” гэж Фил Жексон бичиж байв. Сүпермен хочит Ховардад хүртэл Кобигийн өндөр амбиц дарамттай санагдаад нь Лейкерсийг орхиж явсан гэдэг.

Ямартаа ч Кобигийн гоц авъяасан дээр маш тодорхой зорилго, бусдаас онцгой өөрийгөө дайчлах чадвар нэмэгдэхэд  гялалзсан амжилт эрт ирсэн байдаг.

Дунд сургуульдаа тэрээр холбогчоос төв хүртэлх бүх байрлалд ээлжилж тоглоод багаа мужийнхаа аварга болгож, ингэхдээ агуу Чемберлений тогтоосон онооны рекордыг эвдэж байв. 18 ч хүрээгүй байхдаа коллежийг алгасан шууд NBA-д орон лигийн түүхэнд хамгийн залуу тоглогч болов. Мэргэжлийн карьер нь слэм данкийн хамгийн залуу аварга, бүх оддын тоглолтын түүхэн дэх хамгийн залуу гарааны тоглогч гэх мэт амжилтаар дүүрэн эхэлж. Тэгээд NBA-ийн аварга, онооны лидер, финал улирал болон All star-ын MVP, Олимпийн алт гэх мэт өдийг хүртэл цуглуулсан шагналууд нь түүнийг манай гаригийн хамгийн танигдсан сүпер одуудын нэг болгожээ. 

Харин сүүлийн 2-3 жил Коби болон фэнүүдийн хувьд хүндхэн цаг үе байлаа. Удаа дараагийн гэмтлүүд түүнийг жил дарааллан улирлын дундаас талбайг орхиход хүргэж байв. 20 улирал, 30 мянга давсан оноо, баргийн тамирчны карьерт цэг тавьдаг хүнд гэмтлүүдийн дараа NBA-ийн 5 удаагийн аварга маань яг л 300 мянга давхисан Феррари шиг болжээ.

Иймд энэ улирлыг дуусгаад зодог тайлахаар болсон нь санамсаргүй зүйл биш байв. Хурд хүч, тэсрэлтийн цогц үзүүлбэр болсон урьдны тоглолт нь Кобигоос нэгэнт гарахаа больж, 6 дахь бѳгжний мѳрѳѳдѳл ч биелэх боломж хаагджээ. Гэлээ ч үзэн ядагчид нь ч, хөгжөөн дэмжигчид нь ч ялгаагүй талбай дээр бүтээсэн гайхамшгуудынх нь төлөө Кобид өнөөдөр талархлаа илэрхийлцгээж байна.  Харин Коби анхны хайр, хамгийн сайн найз, амбицаа биелүүлэх талбар, амар тайвныг авчирдаг зүйл нь ч болсон сагсан бөмбөгөө орхихоор хэн болох бол..?

Анхнаасаа л онооны машин болохоор бүтээгдсэн түүний хувьд сагсны талбайгаар л ертөнц төсөөлөгдөж, аваргын бөгжөөр л бүх зүйл хэмжигддэг байсан гэхэд болно. Амьдралыг нь орвонгоор нь эргүүлэх дөхсөн шүүх хурал хүртэл 2004 оны финалд хожигдсон сэтгэлзүйтэй нь ихээхэн холбоотой.

Итали Америкийн хооронд нүүдэллэж өнгөрсөн Кобигийн хүүхэд насанд сагсны бөмбөг л шинэ орчинд орох тоолонд өөрийгөө илэрхийлж, бусадтай ойлголцох хэл нь болдог байв. Насанд хүрсэн хойно нь ч хэцүү зүйлтэй тулгарах үед нь сагсны талбай л оюун бодлоо цэгцлэх орон зай нь болдог байлаа.

Коби талбайд гараад өрсөлдөгчөө ганцхан хатгалтаар устгадаг хурдан хөдөлгөөнтэй анчин могойн дүрд орон хүйтэн цустай алуурчны сэтгэлзүйтэй болох үедээ ирээдүй өнгөрсний аль алийг огоорно. Ийнхүү Black mamba болонгуут гэрлэлтээсээ болж эцэг эхтэйгээ тасалсан харьцаа, хүүхэд нь зулбасан гашуун зовлон гэх мэт хувийн амьдралын хүнд асуудлууд нь ч мартагддаг байв. Тэрхүү зоонд бодит амьдрал замхарч харин замд нь таарсан бүхэн түүний золиос болно. Талбайн нэг талд эсрэг багийн хамгийн шилдэг тоглогчийг хөдөлгөхгүй барьж, нөгөө талд очихоороо зогсоох аргагүй машин ингэж төрдөг байв. Харин өнөөдрөөс эхлэн энэ бүхэн түүх болон үлдэж, “Сагсан бѳмбѳг=Коби” байсан нэг үе ингээд төгсч байна.

Хэдийгээр одоо Кобид гэр бүл, алдар хүнд, эд хөрөнгө гээд бүх зүйл байгаа ч сагсан бөмбөггүйгээр амьдрал нь ямар байхыг төсөөлөх хэцүү. Харин фэнүүдийн хувьд Кобигүй NBA хэзээ ч урьдынх шигээ санагдахгүй байх. Ордон дүүргэх 20 мянган үзэгчийн шуугиулж эсвэл чимээгүй болгох чадалтай Мамбагийн шоунуудыг ч, шөрмөсөө тасалчихсан хэрнээ шүдээ зуун алхаж ирээд торгуулийн 2-оо хийдэг дайчин занг нь ч тэд санагалзсаар л байх болов уу.

------------------

Бүтээсэн бүхний чинь тѳлѳѳ, үлдээсэн дурсамжуудын чинь тѳлѳѳ,  баярлалаа Коби!