"Эх хэлгүй өсвөр үе"

"Эх хэлгүй өсвөр үе" гэдэг сэдвээр үндэсний телевизийн хэлэлцүүлэг нэвтрүүлэгт Монгол хэлний багш, доктор, профессор голдуу хүмүүс оролцож байхыг үзтэл дунд нь суугаад ярианд нь орох юмсан гээд нэлээн хэл загатналаа. Мэргэжлийн, туршлагтай хүмүүс хэрнээ л асуудлынхаа голыг олоогүй, нотолгоо тоо баримтгүй, цээжний пан-гаар голдуу гөрөөд байсан болохоор ер нь логик сэтгэлгээ муутай, шинжлэн дүгнэх чадвар султай хүмүүс хэлний салбар луу орчихдог юм болов уу ч гэж бодогдов...


Сэдвээс нь харахад ч ойлгомжтой болов уу, нэвтрүүлэгт оролцож буй хүмүүс ерөнхийдөө "одооны хүүхдүүд Монгол хэлээ мэдэхээ байлаа" гэдэгт санаа зовж явдгаа ярин, түүний шалтгаан, шийдэх аргын талаар хэлэлцүүлэг хийж байв. Харин тэдний яриад байгаа доорхи 3 гол зүйлтэй огт санал нийлсэнгүй.


Алдаа 1. Эх хэлгүй өсвөр үеийн шалтгаан: "Бага наснаасаа гадаад хэл үзээд эх хэлээ мэдэхгүй байна. Гадаад хэлийг 12 наснаас хойш үзэх хэрэгтэй."


Үүнтэй санал нийлэхийн тулд, (1)-т, Монгол хүүхдүүдийн дийлэнх хувь нь 12 наснаас эрт гадаад хэл үздэг, (2)-т, 12 наснаас эрт гадаад хэл үзвэл эх хэлээ муу сурдаг гэдэг 2 зүйлд итгэх хэрэг гарна. Харин энэ 2 маш эргэлзээтэй.


Нэгт, тэгж санаа зовохоор олон хүүхэд эх хэлээ марттал гадаад хэлийг заалгаад байгаа нь юу л бол, 5% хүрэх үү?

Хоёрт, 12 наснаас эрт өөр хэл сурахын сөрөг талуудын талаар ямар ч судалгаа нотолгоо дэлгэсэнгүй. Харин Монгол хэл бол амны хөндийг сайн хөгжүүлдэг хэл, бага насандаа өөр хэл сурахаар энэ боломжоо алддаг гэсэн нотолгоогүй, хагас тайлбар хийдэг юм байна. "Хэлийг багадаа сурах нь хурдан байдаг болохоор 2 хэлийг шингээж авахад асуудалгүй. Гадаад хэл сурснаас болж эх хэлээ сурахгүй байна гэх зүйлгүй" гэсэн хандлага байдаг гэж нэг эгч ярихад, --бид тэгж бодохгүй байна гэв. "Бид дэлхий нарыг биш, харин нар дэлхийг тойрдог гэж боддог, гүйцээ! " л гэж байна.


Бага наснаасаа гадаад оронд амьдарчихсан зарим хүмүүсийн хувьд тийм асуудал байдаг ч, эх орондоо амьдарч байгаа хүмүүс "гадаад хэл сурснаас болоод эх хэлээ мэдэхгүй байна" гэх нь зүгээр л алдаа.


2. Эх хэлгүй өсвөр үеийн шийдэл: "Уншихгүй бол болохгүй."

Тэгвэл бичиг үсэг дэлгэрээгүй, олонхи нь уншиж чаддаггүй байх үеийн Монголчууд эх хэлээ мэддэггүй байсан хэрэг үү? гэсэн асуулт гарч ирнэ...


Тэгээд бүгд бичиг үсэгтэй, дээр нь бүгд уншдаг болсон цагаас л эхлэн Монголчууд эх хэлээ мэддэг болно гэж бодоод байгаа энэ хүмүүсийн зөвлөгөөгөөр бол эх хэлээ сайн сурах гол арга нь классик зохиолууд унших юм гэнэ...


Сайн зүйл гаргахын тулд сайн зүйл оруулах хэрэгтэй болохоор уншихыг эсэргүүцэхгүй ч, хүүхдүүд өөрийн онцлог сонирхолдоо илүү таарсан зүйл уншаад, нийгэм, амьдралын тухай философи шахуу болсон байдаг хүнд хүнд классик бүтээлүүдийг ойлгохоор болсон цагтаа л уншвал илүү дээр санагддаг...


Уул нь бол эх орондоо төрж өссөн хүүхдүүд эх хэлээ хангалттай мэдэж байгаа, харин мэдсэнээ хэрхэн ашиглаж чадаж байна вэ? гэдэг бол өөр асуудал.


Алдаа 3. Сэдэв нь өөрөө: "Эх хэлгүй Монголын өсвөр үе"

Сэдвийн нэр ч яахав, олон хүний анхаарлыг татах гэсэн сэтгүүлчийн арга заль байх. Харин эх хэлээ мэдэхгүй байна гэж яг ямар асуудлыг хэлж байгааг мэргэжлийнхэн нь тодорхойлж чадалгүй мэтгэлцээн өрнүүлсэн нь асуудлын шалтгаан, шийдлийг зөв олж тогтооход хүндрэлтэй болгоод, дээрх шиг төөрсөн зүйлс ярихад хүргэсэн санагдана.


Уул нь асуудлыг жаахан задлаад үзвэл хэлийг мэдэхгүй байх нэг хэрэг, харилцааны арга хэрэгсэл гэдэг утгаар нь ашиглаж чадахгүй байх бас нэг өөр хэрэг гэдэг нь харагдана. Хэрэв бичиж чадахгүй байвал бичих арга техникт суралцаагүйнх, ярьж чадахгүй байна гэдэг ярих арга техникт суралцаагүйнх, харин эх хэлээ мэдэхгүй байна гэсэн үг бол биш.


Эцэст нь миний бодол: "Мэдэхгүй байгаа хэрэг биш, мэддэг зүйлсээ сайн ашиглаж чадахгүй байгаа хэрэг."


Хэл судлалын мэргэжилтэн энэ тэр биш ч нэгэнт ийм сэдэв эхлүүлснийх, энэ талаар бодож явдаг зүйлсээ бичмээр санагдав. Ер нь олонхи Монголчууд Монгол хэлийг эрдэмтэн шиг судалж, уран илтгэгч шиг ярьж, мэргэжлийн нийтлэлч, зохиолч шиг бичдэггүй ч (тийм боломж, шаардлага ч байхгүй) хангалттай түвшинд мэдэж байгаа, асуудалгүй гэж боддог. Харин ашиглалтын тал дээр сайжруулах зүйлс их бий гэж боддог.


Жишээ нь, бичихийн хувьд, зөв бичих дүрмийн алдаатай бичих нь орос сургуулийнхны л онцлог байх гэж бодож байтал монгол сургууль төгссөн оюутнуудын бие даалтын ажлыг "галзуу хүний өдрийн тэмдэглэл шиг" гээд уншдаггүй багштай их сургуульд тааралдаж байв. Харин ярианы хувьд гэвэл, асуусан асуулт ойлгодоггүй өөдөөс өөр зүйл яриад байдаг, ярьж байгаа зүйл нь дэл сул үгээр дүүрэн, логикгүй эсвэл үсчиж хадуураад хэлэх гэсэн зүйл нь ойлгомжгүй хүмүүс түгээмэл байдаг. Ярьж бичих ажил мэргэжил нь болсон сэтгүүлчид хүртэл зөв бичих дүрмийн алдаанаас эхлээд иймэрхүү алдаа гаргах нь бараг л ердийн үзэгдэл...


Ер нь дунд сургуульд бичих, ярих арга барил олигтой заадаггүй, үсэг дүрэм төдий заагаад л Монгол хэлний хичээл бараг болчихдог, харин их сургуульд нь дунд сургуульд заах ёстой зүйлийг энд заахгүй гээд Монгол хэлтэй холбоотой зүйлийг алгасчихдаг, ажил дээр гараад бүр мартагддаг нь эргээд ярьж бичихдээ дээрх алдаанууд их гаргадаг хүмүүс олон байдаг шалтгаан болдог байх. Уул нь элдэв чамин янзын баялаг үг хэллэг хэрэглэхээсээ, өөрийнхөө үгээр санаагаа эмх цэгцтэй бичиж, ярих чадварыг багаас нь эхлэн эзэмшүүлээд, цаашид нь улам хөгжүүлэн шат шатанд нь харилцааны үр дүнтэй арга барилуудыг эзэмшүүлээд явбал эх хэлээ мэдэхгүй байна энэ тэр гэсэн иймэрхүү харалган дүгнэлтүүд гарахгүй л болов уу...

Архитай ирээдүйд амьдарцгаая!

"Архигүй ирээдүй", "архинаас татгалзъя" энэ тэр гэх нь зөв юм шиг хэрнээ нэг л логик буруу санагдаад байдаг юм. Согтууруулах ундааны хэрэглээ асуудал үүсгэх нь бий ч асуудал нь өөрөө архи мөн үү биш үү..? 

Уул нь 1 хүний хувьд согтууруулах ундаа асуудал болоод байвал асуудал архинд биш тэр хүнд л байгаа хэрэг. Харин нэлээд хэсэг хүмүүс архинд живэх гээд байвал нийгэм нь өөрөө асуудалтай байна гэсэн үг. Энгийн ойлгомжтой л зүйл. Гэтэл архийг муу гээд, хорьж хязгаарлах гэж оролдоод байдаг нь сонин. Зүйрлэвэл, асуудлын шалтгааныг шийдээгүй, шинж тэмдгийг нь л дарах гэж үзээд байгаатай нэг их ялгаагүй.

Архи тийм жигшихээр муу зүйл үү гэвэл тийм биш. Ер нь үндэстэн бүр л будаанаас, тарианаас, сүүнээс гээд өөр өөрсдийн аргаар архийг гарган авч, бараг л үүссэн цагаасаа өдийг хүртэл өргөнөөр хэрэглэсээр ирсэн. Цаашдаа ч хэрэглэсээр байх биз. Архи сайн social lubricant болдог, өдөр тутмын стрессээс түр холдуулж өгдөг нэг хэрэгсэл болохоор уудаг хүмүүс огт уудаггүй хүмүүсээс урт насалдаг. Мөн архийг хэрэглээд сурчихсан хүмүүс элдэв хэрэг тарьчихаад буруугаа архинд чихээд зогсож байдаггүй, харин чөлөөтэй хэрэглэж үзээгүй хүмүүс л ууснаа шингээж чадахгүй хүнд болон өөртөө гай тарьж явах нь их.

Тийм байтал муу гэж үзээд хорих нь нэгт үр дүн муутай, хоёрт сөрөг үр дагавруудтай. Жишээ нь, хэдий хорьсон ч Монголчууд 12:00-оос хойш архи уудаг уу уудаг, сар бүрийн эхэнд архи уудаг уу уудаг. Ер нь хорьсноор архины наймаа, хэрэглээ далд хэлбэрт шилжихийн зэрэгцээ хээл хахууль хөгжүүлэх л үр дагавартай. Мөн хүмүүс орлуулах зүйл хайн техникийн спиртээс эхлээд өөр мансууруулах бодис, эм энэ тэр ууж хордох тохиолдол түгээмэл байдаг.

Архитай тэмцэж буй арга нь коммунизм бүтэхгүй ээ гэдэг шиг ийм энгийн ойлгомжтой зүйл байтал өөр аргаар үзье гэхгүй, өөрчлөгдөхгүй яваад байдгийг ойлгодоггүй юм. Эсвэл архи ууж байгаа цаад шалтгааныг нь шийдэх нь архийг хорихоос хамаагүй хэцүү болохоор зүгээр л аль амрыг нь сонгочихдог юм болов уу..?

"явдаг реклам" байх нь мэдрэмжгүй зүйл?

"Брэнд" рүү хамгийн ихээр хошуурдаг улсуудад сэтгэхүйнд өөрчлөлт гарч, үнэтэй брэндүүдийн "явдаг реклам" байх нь мэдрэмжгүй зүйл гэж үзэх чиг хандлага тархаад байгаа нь анхаарал татав. Брэнд, брэнд гэхийн оронд өөрийнхөө онцлог, мэдрэмжинд таарсан зүйлийг илүү сонирхох хандлага газар авч байгаа бололтой...

Япон

Кимоно гэхээсээ брэнд цүнх тодорхойлолт нь болсон бүсгүйчүүдийнхээ ачаар саяхныг хүртэл дэлхийд #1 брэнд хэрэглэгч үндэстэн байсан Япончуудын 51% нь брэндээр "гайхуулах"-ыг сайхан зүйл гэж бодохоо байж (2010: 24%-->2013: 51%).

Япончууд хэр их брэндэд дуртайг доорхи статистик тоонууд харуулах байх:

1. 2011 оны байдлаар брэндүүдийн нийт орлогынхоо хэдий хэмжээг Японоос олсныг үзвэл:
Tiffany, Hermès, Coach, Bulgari--тус тус 18%, Gucci--14%, LVMH--9%, Burberry--8%.

2. 2009 оны байдлаар Японд байсан брэнд дэлгүүрүүдийн тоог эдийн засгийн хэмжээ, хүн амын тоогороо ч бараг 3 дахин том Америктэй харьцуулвал Burberry Японд 75 харин Америкт 32, Hermès 64 ба 30; Prada 35 ба15; Bulgari 31 ба 17 гэсэн тоо байна.

Япончуудын ийнхүү брэндэд хошуурах болсон нь эдийн засаг нь үсрэнгүй хөгжсөн 70-80-аад оноос эхлэлтэй. Дайны нуранга дундаас босч амьдралын түвшин нь гэрлийн хурдаар сайжирч, эд баялгаар бялхаж эхэлсэн тэр үед баячуудаас гадна дундаж давхаргынхан ч Европын үнэтэй чанартай брэнд бүтээгдэхүүнд дурлах болж. Ингээд барууны брэнд бүтээгдэхүүн Японы нийгэмд нэр төр, статусын илтгэгч болж, эдийн засаг нь зогсонги болсон 90-ээд онд ч сурсан зангаа тавилгүй үргэлжилж. Япончууд ид үедээ дэлхийн зах зээл дээр зарагдаж байгаа брэнд бүтээгдэхүүний 1/3-ийг худалдан авдаг байж.

Гэхдээ нэг үе 10 жилийн сурагчаас тэтгэврийн эмээ хүртэл бүгд брэнд бүтээгдэхүүн рүү хошуурдаг байснаа одоо уйдаад өөрийнхөө онцлогт яг тааруулж сонголт хийдэг болж байгаа нь Япон хэрэглэгчдийн амт мэдрэмж боловсорч байгаатай холбоотой. Нэг ёсондоо Оскарын улаан хивсэн дээр давхцсан үсний засалт, нүүр будалт, хувцастай одууд байдаггүй шиг нэг хэсэг бусдыг дагаж давхисан хэрэглэгчид өөрийн давтагдашгүй өнгө төрхийг эдэлж хэрэглэж байгаа зүйлээрээ илэрхийлэхийг хүсэх болсон нь энэ. Тэгээд энэ сэтгэхүйн өөрчлөлт сүүлийн үеийн байгалийн гамшиг (3/11), эдийн засгийн байдал (2008, енийн ханшийн уналт), мөн илүү хямд ч чанартай орлуулах бүтээгдэхүүн гарч ирсэн гэх мэт олон хүчин зүйлийн үйлчлэл дор маш хурдацтай үргэлжилж байна...

Хятад

Одоогийн байдлаар Хятад дэлхийн брэнд бүтээгдэхүүний 30% орчмыг худалдан авч, брэнд хэрэглэгч #1 үндэстэн болоод байгаа. Гэхдээ дотооддоо хийдэг худалдан авалт нь дэлхийн зах зээлийн 10% орчим гэхээр Хятад жуулчид л Америк, Европын, Японы брэнд дэлгүүрүүдийг "хоосолж" байгаа нөхдүүд болж таараад байгаа--Ази дахь брэнд бүтээгдэхүүний 50%-ийг Хятадууд авдаг бол, Европт 30%.

Японы 80-90 оны түүхийг давтаж байгаа Хятад хэрэглэгчид маш хурдан боловсорч байгаа нь гайхалтай. 2010 оны судалгаагаар 37% нь брэндээр гайхуулах нь мэдрэмжгүй гэж байсан бол энэ тоо 2013 онд 51% буюу Япон хэрэглэгчидтэй яг ижил түвшинд очиж.

Нэг л амьдрах болохоор гоё чамин зүйлсийг хэрэглэж үзэх л хэрэгтэй, эсвэл найз нөхөд ч юм уу хүрээллийнхнээ дуурайж, статусаа харуулах гэж, өөрөө сонирхолгүй ч магадгүй ажлын шаардлагаар гэх мэт үнэтэй брэндүүд хэрэглэх шалтгаанууд янз янз байх. Харин гэнэт баяжсан хэрэглэгчид нэг хэсэг учраа мэдэхгүй брэнд руу хошуурах хандлага газар авч байгаад ер нь "явдаг реклам" байх нь дэмий юм байна гээд дарагддаг бололтой...

Харин Монголчуудын брэндийн талаарх сэтгэхүй хэзээ хэрхэн өөрчлөгдөх нь сонирхолтой...