Saturday, April 19, 2014

"Эх хэлгүй өсвөр үе"

"Эх хэлгүй өсвөр үе" гэдэг сэдвээр үндэсний телевизийн хэлэлцүүлэг нэвтрүүлэгт Монгол хэлний багш, доктор, профессор голдуу хүмүүс оролцож байхыг үзтэл дунд нь суугаад ярианд нь орох юмсан гээд нэлээн хэл загатналаа. Мэргэжлийн, туршлагтай хүмүүс хэрнээ л асуудлынхаа голыг олоогүй, нотолгоо тоо баримтгүй, цээжний пан-гаар голдуу гөрөөд байсан болохоор ер нь логик сэтгэлгээ муутай, шинжлэн дүгнэх чадвар султай хүмүүс хэлний салбар луу орчихдог юм болов уу ч гэж бодогдов...


Сэдвээс нь харахад ч ойлгомжтой болов уу, нэвтрүүлэгт оролцож буй хүмүүс ерөнхийдөө "одооны хүүхдүүд Монгол хэлээ мэдэхээ байлаа" гэдэгт санаа зовж явдгаа ярин, түүний шалтгаан, шийдэх аргын талаар хэлэлцүүлэг хийж байв. Харин тэдний яриад байгаа доорхи 3 гол зүйлтэй огт санал нийлсэнгүй.


Алдаа 1. Эх хэлгүй өсвөр үеийн шалтгаан: "Бага наснаасаа гадаад хэл үзээд эх хэлээ мэдэхгүй байна. Гадаад хэлийг 12 наснаас хойш үзэх хэрэгтэй."


Үүнтэй санал нийлэхийн тулд, (1)-т, Монгол хүүхдүүдийн дийлэнх хувь нь 12 наснаас эрт гадаад хэл үздэг, (2)-т, 12 наснаас эрт гадаад хэл үзвэл эх хэлээ муу сурдаг гэдэг 2 зүйлд итгэх хэрэг гарна. Харин энэ 2 маш эргэлзээтэй.


Нэгт, тэгж санаа зовохоор олон хүүхэд эх хэлээ марттал гадаад хэлийг заалгаад байгаа нь юу л бол, 5% хүрэх үү?

Хоёрт, 12 наснаас эрт өөр хэл сурахын сөрөг талуудын талаар ямар ч судалгаа нотолгоо дэлгэсэнгүй. Харин Монгол хэл бол амны хөндийг сайн хөгжүүлдэг хэл, бага насандаа өөр хэл сурахаар энэ боломжоо алддаг гэсэн нотолгоогүй, хагас тайлбар хийдэг юм байна. "Хэлийг багадаа сурах нь хурдан байдаг болохоор 2 хэлийг шингээж авахад асуудалгүй. Гадаад хэл сурснаас болж эх хэлээ сурахгүй байна гэх зүйлгүй" гэсэн хандлага байдаг гэж нэг эгч ярихад, --бид тэгж бодохгүй байна гэв. "Бид дэлхий нарыг биш, харин нар дэлхийг тойрдог гэж боддог, гүйцээ! " л гэж байна.


Бага наснаасаа гадаад оронд амьдарчихсан зарим хүмүүсийн хувьд тийм асуудал байдаг ч, эх орондоо амьдарч байгаа хүмүүс "гадаад хэл сурснаас болоод эх хэлээ мэдэхгүй байна" гэх нь зүгээр л алдаа.


2. Эх хэлгүй өсвөр үеийн шийдэл: "Уншихгүй бол болохгүй."

Тэгвэл бичиг үсэг дэлгэрээгүй, олонхи нь уншиж чаддаггүй байх үеийн Монголчууд эх хэлээ мэддэггүй байсан хэрэг үү? гэсэн асуулт гарч ирнэ...


Тэгээд бүгд бичиг үсэгтэй, дээр нь бүгд уншдаг болсон цагаас л эхлэн Монголчууд эх хэлээ мэддэг болно гэж бодоод байгаа энэ хүмүүсийн зөвлөгөөгөөр бол эх хэлээ сайн сурах гол арга нь классик зохиолууд унших юм гэнэ...


Сайн зүйл гаргахын тулд сайн зүйл оруулах хэрэгтэй болохоор уншихыг эсэргүүцэхгүй ч, хүүхдүүд өөрийн онцлог сонирхолдоо илүү таарсан зүйл уншаад, нийгэм, амьдралын тухай философи шахуу болсон байдаг хүнд хүнд классик бүтээлүүдийг ойлгохоор болсон цагтаа л уншвал илүү дээр санагддаг...


Уул нь бол эх орондоо төрж өссөн хүүхдүүд эх хэлээ хангалттай мэдэж байгаа, харин мэдсэнээ хэрхэн ашиглаж чадаж байна вэ? гэдэг бол өөр асуудал.


Алдаа 3. Сэдэв нь өөрөө: "Эх хэлгүй Монголын өсвөр үе"

Сэдвийн нэр ч яахав, олон хүний анхаарлыг татах гэсэн сэтгүүлчийн арга заль байх. Харин эх хэлээ мэдэхгүй байна гэж яг ямар асуудлыг хэлж байгааг мэргэжлийнхэн нь тодорхойлж чадалгүй мэтгэлцээн өрнүүлсэн нь асуудлын шалтгаан, шийдлийг зөв олж тогтооход хүндрэлтэй болгоод, дээрх шиг төөрсөн зүйлс ярихад хүргэсэн санагдана.


Уул нь асуудлыг жаахан задлаад үзвэл хэлийг мэдэхгүй байх нэг хэрэг, харилцааны арга хэрэгсэл гэдэг утгаар нь ашиглаж чадахгүй байх бас нэг өөр хэрэг гэдэг нь харагдана. Хэрэв бичиж чадахгүй байвал бичих арга техникт суралцаагүйнх, ярьж чадахгүй байна гэдэг ярих арга техникт суралцаагүйнх, харин эх хэлээ мэдэхгүй байна гэсэн үг бол биш.


Эцэст нь миний бодол: "Мэдэхгүй байгаа хэрэг биш, мэддэг зүйлсээ сайн ашиглаж чадахгүй байгаа хэрэг."


Хэл судлалын мэргэжилтэн энэ тэр биш ч нэгэнт ийм сэдэв эхлүүлснийх, энэ талаар бодож явдаг зүйлсээ бичмээр санагдав. Ер нь олонхи Монголчууд Монгол хэлийг эрдэмтэн шиг судалж, уран илтгэгч шиг ярьж, мэргэжлийн нийтлэлч, зохиолч шиг бичдэггүй ч (тийм боломж, шаардлага ч байхгүй) хангалттай түвшинд мэдэж байгаа, асуудалгүй гэж боддог. Харин ашиглалтын тал дээр сайжруулах зүйлс их бий гэж боддог.


Жишээ нь, бичихийн хувьд, зөв бичих дүрмийн алдаатай бичих нь орос сургуулийнхны л онцлог байх гэж бодож байтал монгол сургууль төгссөн оюутнуудын бие даалтын ажлыг "галзуу хүний өдрийн тэмдэглэл шиг" гээд уншдаггүй багштай их сургуульд тааралдаж байв. Харин ярианы хувьд гэвэл, асуусан асуулт ойлгодоггүй өөдөөс өөр зүйл яриад байдаг, ярьж байгаа зүйл нь дэл сул үгээр дүүрэн, логикгүй эсвэл үсчиж хадуураад хэлэх гэсэн зүйл нь ойлгомжгүй хүмүүс түгээмэл байдаг. Ярьж бичих ажил мэргэжил нь болсон сэтгүүлчид хүртэл зөв бичих дүрмийн алдаанаас эхлээд иймэрхүү алдаа гаргах нь бараг л ердийн үзэгдэл...


Ер нь дунд сургуульд бичих, ярих арга барил олигтой заадаггүй, үсэг дүрэм төдий заагаад л Монгол хэлний хичээл бараг болчихдог, харин их сургуульд нь дунд сургуульд заах ёстой зүйлийг энд заахгүй гээд Монгол хэлтэй холбоотой зүйлийг алгасчихдаг, ажил дээр гараад бүр мартагддаг нь эргээд ярьж бичихдээ дээрх алдаанууд их гаргадаг хүмүүс олон байдаг шалтгаан болдог байх. Уул нь элдэв чамин янзын баялаг үг хэллэг хэрэглэхээсээ, өөрийнхөө үгээр санаагаа эмх цэгцтэй бичиж, ярих чадварыг багаас нь эхлэн эзэмшүүлээд, цаашид нь улам хөгжүүлэн шат шатанд нь харилцааны үр дүнтэй арга барилуудыг эзэмшүүлээд явбал эх хэлээ мэдэхгүй байна энэ тэр гэсэн иймэрхүү харалган дүгнэлтүүд гарахгүй л болов уу...

No comments: